De pen als wapen

Door Amber Netten

“Kom leven in dit domein,
Waar de dagen zacht en mooi zijn
In mijn dorp.”
uit ‘Congolina’, Nele Marian

“Het bos, de maan en de sterren zijn voor ons
Voor ons, luistert voor ons, voor ons!”
uit ‘De Marrons’, Anton de Kom

‘Nalatenschap’ is een krachtig woord. Het staat in relatie tot verantwoordelijkheid, de
geschiedenis en zij die na ons komen. Wat laten we achter wanneer we het leven verlaten?
Wat geven we mee en hoe willen we herinnerd worden? En daarbij: hoe houdt de toekomst de
herinnering aan ons in leven?

Een antwoord daarop was en gaf het programma ‘De Pen als Wapen’, afgelopen
donderdagavond, waarin Phaedra Haringsma in gesprek ging met Akwasi Ansah en Nadia
Ngyasi over twee verzwegen, maar nu naar de voorgrond getrokken schrijvers: Anton de Kom
en Nele Marian. Akwasi – hiphopper en artiest, bekend van Zwart Licht en Omroep ZWART –
opende de avond met een voordracht uit zijn ‘werk in uitvoering’: een brievenbundel aan De
Kom. Anton de Kom, bekend als schrijver van zijn klassieker Wij Slaven van Suriname en als
verzetsheld, werd op 22 februari 1898 geboren. Meer dan een eeuw later zoekt Akwasi de
connectie met hem op door middel van brieven, waarin hij zijn respect voor De Kom betoont,
maar ook het dialoog met hem aangaat.

In het fragment noemde Akwasi De Kom een ‘zielsverwant’. Nadia Nsayi herkende
hierin een verlangen van haarzelf, maar ook een belang voor toekomstige generaties en hun
engagement. Een zielsverwant, herkenning vinden in een figuur uit het verleden is volgens
haar belangrijk. “Je kan geen strijd voeren zonder inspiratie. Zonder inspiratie is een strijd, een
engagement haast zielloos.” Maar, zoals de geschiedenis duidelijk maakt, zijn een hoop van
die figuren het zwijgen opgelegd. Nsayi legde daarom ook de nadruk op de
verantwoordelijkheid van de gemeenschap: de politiek heeft er immers geen baat bij om dit
soort individuen een (groter) podium te geven. “Die mensen staan voor iets. Anti-
kolonialistische strijd.” En waar zouden zij nu voor staan?
​
Nsayi - museummedewerker, schrijfster en politicologe – schreef in 2023 de korte
biografie en analyse van ‘het verhaal en de levenskeuzes’ van dichteres Nele Marian. Onder
dit pseudoniem bracht Mathilde Huysmans in 1935 de dichtbundel Poèmes et Chansons uit.
Als dochter van een Belgische vader en Congolese moeder groeide zij op in België, waar zij
uiteindelijk, toen vrouwen nog geen stemrecht hadden en temidden van de koloniale
propaganda, een kritisch, anti-koloniaal geluid liet horen. Maar of Nsayi haar tot het
heldendom wil verheffen, haar wil zien als zielsverwant? Tijdens de Tweede Wereldoorlog
schreef Marian voor twee collaborerende kranten. Daarnaast vond ze gezelschap en liefde bij
de eigenaar van dit tijdschrift, die na de Tweede Wereldoorlog werd veroordeeld voor zijn
collaboratie. “Ze verdient wat mij betreft geen straatnaam of standbeeld”, las Nsayi voor. “Wél
een plaats in onderzoek, literatuur, onderwijs, musea, theater. Een literair werk als Poèmes et
Chansons hoort zonder meer thuis in een literaire canon in Congo én België.”

Zo staan, tegen het einde van de avond, twee revolutionaire figuren naast en
tegenover elkaar. De Kom en Marian brachten gedurende hun leven, maar ook in de tijd die na
hen volgde, twee historische kwesties samen: de koloniale erfenis en die van de Tweede
Wereldoorlog. Onderwerpen die gehuld zijn in schuldgevoel en verantwoordelijkheid – en de
vraag wie dit dan draagt. In de huidige tijd blijft deze vraag dringend en actueel: kijkend naar

de huidige situatie in Congo zien we onder andere hoe het door België gecreëerde verdeel-en-
heers wordt doorgevoerd door de bevolking door Congo en Rwanda. Vandaag de dag zijn er
door het Westen nog geen sancties doorgevoerd. “Ik begrijp schuld”, zei Nyasi, “maar dat
betekent niet dat je de ogen sluit en stil zwijgt.”

Deze hommage – of ‘collagevertelling’, zoals Akwasi de avond terecht verwoordde –
toonde hoe de levens van twee verschillende personen op elkaar kunnen aansluiten, maar
ook uit elkaar kunnen lopen. “Duurzame zaken opbouwen in een sfeer van verbinding”, hoopt
Nyasi over tien à twintig jaar na te laten. Door de verbinding tussen De Kom en Marian te
leggen werd een begin gemaakt. In de stilte werd geluisterd, en ontbrekende geschiedenis
werd gezien.

---

“Come live in this domain,
Where the days are gentle and beautiful
In my village.”
from ‘Congolina,’ Nele Marian
“The forest, the moon, and the stars are for us
For us, listen for us, for us!”
from ‘The Maroons,’ Anton de Kom

‘Legacy’ is a powerful word. It relates to responsibility, history, and those who come after us. What do we leave behind when we depart from life? What do we pass on, and how do we want to be remembered? And more importantly: how does the future keep our memory alive?
An answer to this question came through the program “The Pen as a Weapon,” held this past Thursday evening. In this event, Phaedra Haringsma interviewed Akwasi Ansah and Nadia Nsayi about two previously overlooked but now highlighted authors: Anton de Kom and Nele Marian.
Akwasi—hip-hop artist and performer, known from Zwart Licht and Omroep ZWART—opened the evening with a reading from his ‘work in progress’: a collection of letters addressed to De Kom. Anton de Kom, celebrated author of the classic We Slaves of Suriname and resistance fighter, was born on February 22, 1898. Over a century later, Akwasi seeks a connection with him through these letters, expressing respect for De Kom while also engaging him in dialogue.
In the excerpt, Akwasi referred to De Kom as a “kindred spirit.” Nadia Nsayi recognized this sentiment as a longing she shares, but also as an important message for future generations and their activism. Finding a kindred spirit, seeing oneself in a figure from the past, is vital, she argued. “You can’t fight without inspiration. Without inspiration, a struggle or commitment becomes almost soulless.” Yet, as history shows, many of these figures have been silenced. Nsayi emphasized the responsibility of the community to elevate these voices, as politics often has little interest in giving such figures a larger platform. “These people stood for something. Anti-colonial resistance.” And she asked: what would they stand for today?

Nsayi—museum worker, writer, and political scientist—wrote a brief biography and analysis in 2023 about “the story and life choices” of poet Nele Marian. Under this pseudonym, Mathilde Huysmans published the poetry collection Poèmes et Chansons in 1935. The daughter of a Belgian father and Congolese mother, she grew up in Belgium, where, at a time when women couldn’t vote and colonial propaganda dominated, she made her voice heard with critical, anti-colonial perspectives.

But does Nsayi want to elevate Marian to hero status, seeing her as a kindred spirit? During World War II, Marian wrote for two collaborating newspapers. She also found companionship and love with the magazine’s owner, who was convicted for collaboration after the war. “She doesn’t deserve a street name or statue in my opinion,” Nsayi read aloud. “But she does deserve a place in research, literature, education, museums, and theater. A literary work like Poèmes et Chansons absolutely belongs in the literary canon of both Congo and Belgium.”

By the end of the evening, two revolutionary figures stood side by side—and in opposition to one another. De Kom and Marian brought together two historical issues during their lives and in the time that followed: colonial legacies and those of World War II. These topics are steeped in guilt and responsibility—and the question of who bears that burden. In today’s world, this question remains urgent and relevant. Looking at the current situation in Congo, for example, we see how Belgium's divide-and-conquer tactics are still perpetuated by the population in both Congo and Rwanda. To this day, no sanctions have been imposed by the West. “I understand guilt,” Nsayi said, “but that doesn’t mean you can close your eyes and stay silent.”
​
This homage—or “collage storytelling,” as Akwasi aptly described the evening—showed how the lives of two very different individuals can intersect but also diverge. “Building sustainable things in a spirit of connection,” Nsayi hopes to leave behind in ten to twenty years. By connecting De Kom and Marian, a start was made. In the silence, people listened, and overlooked history was brought to light.