'Goede Hoop' Rijksmuseum geeft geen hoop #DecolonizeTheMuseum

Gisteren op de valreep toch nog even naar de expositie "Goede Hoop" in het Rijksmuseum gegaan om met eigen ogen de controversiële tentoonstelling te zien. Ik kan de kritiek in de open brief alleen maar onderschrijven en had aan het einde een gevoel van ergernis door de witte blik en bepaalde eurocentrische beelden en teksten. Enkele dingen die me het meeste opvielen:​

​Jan van Riebeeck, de Nederlandse kolonist die de bakermat heeft gelegd voor de kolonisatie van Zuid-Afrika werd beschreven als "de voorbestemde stichter, grondlegger van beschaving en held van de witte bevolking". In de zaal over de oorlog tussen de Boeren en Britten worden de laatsten als schurken beschreven en de oorlog als een: Zuid-Afrikaanse" oorlog terwijl het een imperiale oorlog was waarin de controle over de goudmijnen centraal stond. Opeens wordt er een gigantische stap gemaakt van de imperiale oorlog naar anti-apartheid zonder dat er aandacht wordt besteed aan wat apartheid was, hoe het tot stand is gekomen en wat de rol van Nederlanders zoals Hendrik Verwoerd erin was. Ik dacht even dat ik een zaal gemist had maar misschien wel het belangrijkste hoofdstuk uit de geschiedenis van Zuid-Afrika wordt in de tentoonstelling uiterst oppervlakkig weergeven. Een van de meest pijnlijke beelden vond ik een foto van zwarte Zuid-Afrikaanse vrouwen die zichzelf aanbieden aan witte toeristen en halfnaakt in beeld worden gebracht in een chaotische ruimte waarin de andere kant van de wand vol was geplakt met posters uit de Nederlandse anti-apartheidsstrijd.

Ik heb zelf in 2009 een half jaar in Zuid-Afrika gestudeerd, de gigantische economische kloof tussen zwart en wit was schrijnend. Apartheid was de facto afgeschaft maar in het dagelijkse leven nog overal zichtbaar. Door dit soort beelden te plaatsen zonder te beschrijven hoe kolonisatie en apartheid machtsstructuren hebben geproduceerd die ongelijkheid in stand houden reproduceert het museum koloniale beeldvorming en misleid het inderdaad de 100.000en bezoekers die de tentoonstelling hebben bezocht.

​
Gelukkig was ik er met een groep kritische mensen o.l.v. Imara Limon en Kiza Magendane, en mensen van eem netwerk van Surinaamse young professionals genaamd "Dat Ding van Ons". Het was zeer ironisch dat we na de rondleiding terecht kwamen in een restaurant "D'Vijff Vlieghen" waar mijn blik direct viel op een schilderij dat te decoratie aan de muur hing. Het viel op omdat een witte man statig stond geportretteerd terwijl een klein donkere man een parasol boven zijn hoofd hield. Het bleek een schilderij van Abraham van Riebeeck te zijn, de zoon van Jan van Riebeeck, die een jaar na de kolonisatie van "Kaap de Goede Hoop" was geboren en uiteindelijk de baas (gouverneur-generaal) van de VOC werd. Ironisch omdat het in mijn ogen reflecteert hoe men in Nederland omgaat met het koloniale verleden. Enerzijds ontleent men trots aan de VOC en de "Gouden Eeuw", op de website van het restaurant staat letterlijk:

"Dineren in een entourage uit de Gouden Eeuw aan de Spuistraat in Amsterdam (...) We zijn trots om het erfgoed van Nicolaas Kroese en zijn restaurant, dat hij in 1939 opstartte, voort te zetten voor volgende generaties."​

Aan de andere kant probeert men hier en daar schoorvoetend de andere kant van de "Gouden Eeuw" onder ogen te zien. De tentoonstelling in het Rijksmuseum liet echter zien dat men hier niet voldoende in slaagt en dat de trots op het culturele erfgoed Gouden Eeuw zwaarder weegt dan het erkennen dat de rijkdom van deze eeuw ten koste ging van de uitbuiting, dehumanisering en gewelddadige onderdrukking van vele volkeren van Suriname, tot Zuid-Afrika tot Nederlands-Indië. Het zelfbeeld van witte onschuld stoelt op een rooskleurig beeld over een zeer gewelddadig verleden. Ik vraag me oprecht af of instituten zoals het Rijksmuseum wel in staat zijn om een verhaal tentoon te stellen dat recht doet aan wat er feitelijk gebeurd is omdat dit zou betekenen dat er getornd zou moeten worden aan het zelfbeeld van witte onschuld. Het zou ook betekenen dat gevoelens van trots op de VOC-tijd plaats moeten maken voor gevoelens van schaamte en wellicht schuld, emoties die nodig zijn om tot zelfreflectie te komen. In 2020 wilt het Rijksmuseum een tentoonstelling maken over de slavernij...de tentoonstelling die ik vandaag gezien heb heeft me niet bepaald "Goede hoop" gegeven dat we daar een eerlijk en gebalanceerd verhaal kunnen verwachten maar eerder de verwachting dat we het zoveelste witgewassen verhaal over dit stukje geschiedenis voorgeschoteld zullen krijgen...
#NoHopeForTheRijksMuseum
#DecolonizeTheMuseum

Na de rondleiding in de "Goede Hoop" en het etentje in het VOC-ophemelende restaurant kreeg ik een appje dat ik op tv was. Kennelijk was er gisteren een uitzending van Kunstuur over de making of van 'Cinema Olanda', het kunstproject dat bij de Biënnale in Venetië werd getoond en waar ik een bijdrage aan heb geleverd. Bekijk het hier terug.

Ook was er een speciale bijlage in de Groene Amsterdammer met artikelen over het kunstwerk van Wendelien van Oldenborgh en curator Lucy Cotter. In tegenstelling tot het chaotische en teleurstellende werk in het Rijksmuseum dat het beeld van witte onschuld in stand houdt bevragen zij dit beeld en de postkoloniale geschiedenis juist. Een goed voorbeeld van hoe het anders kan:

"Cotter verwijst naar​ antropologe Gloria Wekker en haar boek White Innocence. Het is het zelfbeeld van ‘wij zijn heel open’ en ‘wij zijn transparant’ dat verhindert dat we toekomen aan moeilijke vragen. Nederland ziet zichzelf als een gidsland, maar dat is ook een blokkade. Je kijkt niet naar moeilijkheden omdat je denkt dat je daar voorbij bent, terwijl je er nooit aan bent begonnen."

Dit is wat er in het Rijksmuseum ontbrak, de moeilijke vragen, de durf om de pijnlijke kanten van het Nederlandse relatie met Zuid-Afrika onder ogen te zien en in beeld te brengen. Doordat de moeilijke oncomfortabele vragen zijn vermeden heeft de tentoonstelling in de ogen van velen geresulteerd in een teleurstellende samenraapsel van stukjes uit een pijnlijke geschiedenis waarin bepaalde stemmen verzwegen blijven, bepaalde beelden onzichtbaar en belangrijke verhalen ontbreken. Zoals van Oldenborgh in het interview ook zegt is het aan de kunstenaar, en in dezen aan het Rijksmuseum, welke stemmen wel een podium krijgen en welke niet en welke verhalen daarmee "actief vergeten" worden. 

"Het is aan de kunstenaar welk deel van deze actief vergeten geschiedenis deel mag uitmaken van de Nederlandse vertegenwoordiging, welke stemmen een internationaal podium in Venetië wacht. In zekere zin is dat een keuze, beaamt Van Oldenborgh, gebaseerd op dat wat op haar pad kwam en waarvan zij vindt dat het een plek verdient. Het verhaal van Otto Huiswoud bijvoorbeeld, een sleutelfiguur in het Amerikaanse communisme met ideeën over ras en klasse, geboren in Paramaribo, overleden in Amsterdam, over hem hoorde ze voor het eerst van activist Quinsy Gario, bekend van het verzet tegen Zwarte Piet. Ze stond ‘met haar oren te klapperen’, dat wij als land, als gemeenschap, in de twintigste eeuw op een directe manier bij de internationale beweging betrokken waren, veel meer dan wij denken. ‘Dit is niet zomaar een verhaal, dit is een van de belangrijkere verhalen. Dat wij via Huiswoud verbonden zijn met het panafrikanisme, met antikoloniale bewegingen. Huiswoud was een spilfiguur en wij zaten er midden in. Waarom is dat verhaal geen deel van onze geschiedenis? Waarom verdween het, terwijl het vorming is van de communities die na hem kwamen. Waarom blijven we de hele tijd zitten met het idee van “o daar heb je al die immigranten”. Ook over mensen die al generaties lang bij onze natie horen, op welke afschuwelijke manier dan ook. Dat moeten we als “óns” gaan beseffen.’"

In de aanloop naar de tentoonstelling van 2020 mogen we hopen dat het Rijksmuseum niet dezelfde fouten begaat door de witte blik centraal te stellen en de stemmen van "tot slaaf gemaakten" en hun nazaten actief te vergeten