Op woensdag 1 november 2017 werd Da Bounce Urban Film Festival feestelijk geopend met een primeur, de uitreiking van de eerste “Otto Sterman Oeuvre Award”. Deze award is in leven geroepen door acteur Raymi Sambo om zwarte mensen de eren die het pad hebben vrijgemaakt in de kunstsector. Otto Sterman was de eerste zwarte acteur die in Nederland doorbrak vertelde Raymi Sambo, de award werd uitgereikt aan Jack Monkau in een bruisend Tuschinki. Hoewel meneer Monkau vereerd werd met een warm applaus was het te merken dat zowel Otto Sterman als meneer Monkau bij velen nog onbekend waren. In The Black Archives vonden wij documenten die erop wezen dat Otto Sterman een goede bekende was van Hermina en Otto Huiswoud. Ze speelden allebei een rol in de culturele revolutie binnen de Surinaamse gemeenschap in de jaren '50 in Nederland.

Verborgen verhalen
​Op 25 november 2017 opent The Black Archives de expositie “Zwart & Revolutionair”, een expositie over het fascinerende leven  van Hermina en Otto Huiswoud. In dozen in het pand van de vereniging Ons Suriname vonden leden van New Urban Collective vorig jaar bijzondere documenten, boeken en artefacten die waren verzameld door de Huiswouds zoals gesigneerde boeken van Langston Hughes, Keti Koti programmaboekjes uit de jaren ’50 en Ebony magazines uit de jaren ’60. Om meer over het leven van de Huiswouds te weten te komen zijn we helemaal in de VS de archieven ingedoken. In het Tamiment archief van New York University en in het Schomburg Center for Reseearch on Black Culture is namelijk veel zwarte geschiedenis gedocumenteerd en geconserveerd. Op basis van archiefonderzoek en gesprekken met oud-leden van de vereniging ontdekten we het bijzondere verhaal van Hermina en Otto Huiswoud. Otto, geboren in 1893 in Suriname vertrok op zestienjarige leeftijd met een boot uit Suriname en belandde in New York. Hij kwam terecht in politie kringen vlak voor de Harlem Renaissance en werd de enige zwarte medeoprichter van de communistische partij van de Verenigde Staten in 1919.   Samen met zijn vrouw reisde hij in de jaren ’20 en ’30 de wereld over voor de strijd tegen imperialisme, kolonialisme en racisme. ​

Otto Sterman in de archieven
Zowel in de documenten in Ons Suriname als in de archieven in New York kwamen wij de naam Otto Sterman meerdere keren tegen, we hadden voorheen echter nog nooit van hem gehoord. Zo stond Otto Sterman op het programma tijdens een Keti koti herdenking dat in 1959 in hotel Krasnapolsky te Amsterdam werd georganiseerd. Otto Huiswoud gaf er namens vereniging Ons Suriname een toespraak, de heer Groenewoud names Culturele Vereniging “Wie Eegie Sani” en Otto Sterman trad op. In het dagblad Amigoe di Curacao van dinsdag 14 juli 1959 stond in de rubriek “Sranan Tori” en kort verslagje van de Keti Koti herdenking:
​

“In een uitbundige feeststemming hebben zaterdagavond in Krasnapolsky in Amsterdam ongeveer 500 Surinamers de afschaffing van de slavernij in 1863 herdacht. De algemene vereniging “Ons Suriname" en de Surinaamse (culturele vereniging „Wie Eegie Sanie", hadden besloten gezamenlijk de emancipatie te herdenken. In zijn openingswoord schetste de voorzitter van „Ons Suriname", de heer O. E. Huiswoud", de oorzaken, die geleid hebben tot de afschaffing der slavernij in Suriname. Hij hoopte, dat dezelfde mentaliteit van de leiders der emancipatie het Surinaamse volk zal inspireren om te werken aan de volledige beschikking over eigen lot. De heer E. Groenewoud, voorzitter van „Wie Eegie Sanie", sprak in het Surinaams tot de aanwezigen. Hij memoreerde, dat met de emancipatie een nieuwe gedachte is ontstaan in de geschiedenis van Suriname, de gedachte om als lotgenoten elkaar te helpen. Tot slot sprak namens de Surinaamse vereniging in Curaçao „Justitia Pietas Fides", de heer Th. Simoons. Deze betoogde, dat de emancipatie niet alleen lichamelijke vrijmaking heeft medegebracht, maar ook de geestelijke vrijmaking, die zal leiden tot de éénwording van het Surinaamse volk. Na de toespraken werd een gevarieerde avond gehouden met zang, muziek en dans. Otto Sterman hield onder meer een tweetal voordrachten. Tot vroeg in de ochtend bleven de feestvierders op de dansvloer.”
​

Een culturele revolutie in Amsterdam

​Otto Huiswoud werd tijdens de Tweede Wereldoorlog door de gouverneur van Suriname gevangen gezet en belandde na de oorlog in Amsterdam waar hij uiteindelijk voorzitter van VOS werd. In de periode na de oorlog waren wereldwijd anti-koloniale vrijheidsbeweging in opkomst. De bewegingen vochten niet alleen voor politieke onafhankelijkheid maar ook voor culturele revolutie. Een belangrijk aspect van kolonialisme was “mentale slavernij”, het internaliseren van racistische ideologieën waarin alles dat wit, “westers” of Europees was als superieur werd gezien terwijl de eigen cultuur, taal, muziek en spirituele tradities als onbeschaafd of inferieur werden gezien. Na de oorlog ontstonden er binnen antikoloniale bewegingen culturele bewegingen waarin de verheffing van de eigen cultuur en het verwerpen van mentale slavernij centraal stond. Dekolonisering van de geest was een essentieel aspect van de antikoloniale vrijheidsstrijd. Onder leiding van Huiswoud speelde VOS een centrale rol in de beweging van de dekolonisering van de geest onder Surinamers in Nederland. Zo werden er regelmatig bijeenkomsten, lezingen en jaarlijkse Keti Koti herdenkingen georganiseerd om het antikoloniale bewustzijn onder de Surinamers in Nederland te vergroten. Huiswoud bezocht internationale congressen zoals de “Congress of Negro Artists and Writers” in Parijs (1956) en Rome (1959) waar ook andere intellectuelen, schrijvers en politiek leiders aanwezig waren zoals Franz Fanon, Leopold Senghor, Aime Cesaire, Richard Wright en Cheikh Anta Diop.

.Wie Eegie Sani, Eddy Bruma en Otto Sterman

Een andere organisatie die een belangrijke rol speelde in de culturele beweging onder Surinamers in Nederland én in Suriname was Wie Eegie Sani (Ons Eigen Ding) Dit was een culturele vereniging die begin jaren ’50 onder leiding van Eddy Bruma was opgericht om de Surinaamse cultuur te verheffen. Vanuit WES werd er poëzie, literatuur en theaterstukken geschreven in het Sranan Tongo, een taal die vanwege het kolonialisme als inferieur ten opzichte van het Algemeen Beschaafd Nederlands werd gezien. Zo schreef Bruma het toneelstuk “De geboorte van Boni” waarin hij de vrijheidsstrijd van de Marrons onder leiding van Boni verbond aan de strijd van Surinaamse nationalisten. Het stuk werd in 1952 gespeeld door een cast met alleen zwarte acteurs met Otto Sterman als priester. De Nederlandse kunstenares Nola Hatterman, die ook contact had met Huiswoud en Anton de Kom, ontwierp het decor. Bruma schreef zelf en vertaalde van Afro-Amerikaanse poëten. Één van de gedichten die Bruma naar het Sranan Tongo vertaalde was het befaamde gedicht I, Too van de beroemde Harlem Renaissance poet Langston Hughes. Wij kwamen hierachter toen we tijdens ons archiefonderzoek briefwisselingen tussen Hermina Huiswoud en Langston Hughes vonden. Hermina en Langston hadden een innige vriendschap ontwikkelt toen ze in de jaren ’20 in Harlem woonden. In een brief van 8 juli 1957, toen Otto en Hermina al in Amsterdam woonden, beschreef Hermina in een brief op een prachtige manier hoe Otto Sterman het gedicht van Langston in het Sranan reciteerde:

“Dear Langston,

(…)Last Saturday we attended a “race” evening to celebrate the 94th year of emancipation of Dutch Guiana slaves. Among the entertainers was a male student, who recited Surinamese, Haitian and Langston Hughes poetry, pronouncing Africa as A-frica in “the Negro” but doing justice to it otherwise and his recitation of “I Too” was the best I’ve ever hear anywhere. He sat on a stoel (that’s an imitation of a professional chap (?) here, Otto Sterman) against a dark backdrop with a spotlight on him. He’s dark and quite handsomes o the plat of light on his eyes and beautiful teeth added daramatic effect tot he lines.”

Het is fascinerend om de verhalen van dit soort, door velen vergeten, zwarte personen weer aan het licht te brengen. De verhalen laten zien dat er een bijzondere verborgen geschiedenis van Surinamers en zwarte mensen in Nederland is dat verbonden is met een bredere geschiedenis van zwarte emancipatiebewegingen en (culturele) revolutie. Een geschiedenis die vandaag de dag nog steeds relevant is.  In het archief vonden we in een boek van Langston Hughes, uit de collectie van de Huiswouds, een origineel vertaald gedicht van het gedicht “I, Too” van Langston Hughes. In 2014 organiseerde New Urban Collective de campagne I, Too, am VU en I, Too am UvA in samenwerking met de studentenvereniging Amsterdam United om institutioneel racisme en eurocentrisme op de universiteiten aan te kaarten. Geschiedenissen komen soms op een onverwachtse manier weer tot leven in het heden.

Benieuwd naar de rest van dit verhaal? En wil je de originele stukken van Hermina en Otto Huiswoud, Wie Eegie Sani en Langston Hughes zien? Kom dan naar de expositie Zwarte & Revolutionair: het Verhaal van Hermina & Otto Huiswoud!

Lees meer over Otto Sterman

• NRC Otto Sterman (1913-1977) – Vertrouwenwekkende verteller
• Otto Sterman draagt voor het eerst ‘Ik ben een neger’ voor.  De ommezwaai van een zwarte acteur op het Nederlands toneel. In: Cultuur en migratie in Nederland. Kunsten in beweging 1900-1980(2003) van Rosemarie Buikema, Maaike Meijer
• ‘Wat hebben we gelachen!’ Het bruisende leven van Otto Sterman’, Marten Buschman

In de jaren 1970 werd in Amsterdam in de toewijzing van woningen door de gemeente onderscheid gemaakt op basis van afkomst: leegkomende woningen werden in een groot aantal wijken bewust niet toegewezen aan ‘etnische minderheden’. Ondertussen zaten duizenden Surinaams-Nederlandse gezinnen in Amsterdam vast in overvolle, onhygiënische en brandgevaarlijke kamertjes. Dat blijkt uit documenten in The Black Archives. Lees hieronder meer over het 'Zwartboek "Gesloten Wijken"' uit 1978.
 
Laten we verborgen zwarte geschiedenis zichtbaar maken. Steun the Black Archives via onze crowdfundingcampagne!

​Recent publiceerden we over extreme woonomstandigheden van Surinamers in Amsterdam rond 1980, met bespreking van de film ‘Onderneming Onderdak’ (1982) van de Surinaams-Nederlandse filmmaker Andre Reeder. Deze film laat zien hoe in de jaren ’70 en ’80 duizenden Surinaamse gezinnen in Amsterdam in overvolle, onhygiënische en brandgevaarlijke kamertjes (“pensions”) werden gehuisvest en hoe particuliere exploitanten hier tientallen miljoenen guldens aan verdienden, uitgekeerd vanuit Sociale Dienst gelden vanuit de Gemeente Amsterdam.
 
In The Black Archives zijn verschillende documenten te vinden rondom onder andere deze pensions in Amsterdam in de jaren ’70 en ’80, over gemeentelijk beleid én verzet ertegen. Het 'Zwartboek "Gesloten Wijken"' uit 1978 is een interessant document uit de archieven. Het document, uitgegeven door de 'Overleggroep Pensions', telt zo’n 20 pagina’s en gaat in op de sluiting van een aantal wijken in Amsterdam voor 'etnische minderheden' in de jaren ’70.

 
​Zwartboek: Apartheid

Op de voorkant van het Zwartboek prijkt een cartoon van de bekende Nederlandse cartoonist Opland met de titel “Apartheid”, waarop een groep mensen geschrokken kijkt naar een groot bord met daarop de tekst “Gemeentelijke Verordening: Alleen toegang voor personen van Nederlandse afkomst”.
 
Het 'Zwartboek "Gesloten Wijken"' maakt duidelijk dat de Gemeente Amsterdam in de jaren ’70 in de toewijzing van woningen binnen de Amsterdamse bevolking onderscheid maakte op basis van afkomst door leegkomende woningen in een groot aantal wijken bewust niet toe te wijzen aan etnische minderheden. Het ‘spreidingsbeleid’ van de gemeente hierachter was erop gericht per portiek in Amsterdamse straten niet meer dan één gezin van een ‘etnische minderheid’ te laten wonen. In de praktijk zorgde het trouwens eerder voor concentraties dan voor de gewenste ‘spreiding’.
 
In het Zwartboek staat te lezen dat de Surinaams-Nederlandse Stichting Welsuria (‘Stichting tot Bevordering van het Welzijn van Surinamers in Amsterdam’) in oktober 1977 in haar blad ‘Jere’ onthulde dat “acht buurten in Amsterdam zijn afgegrendeld voor Surinaamse en buitenlandse woningzoekenden”. Het artikel vermeldde dat de Gemeentelijke Dienst Herhuisvesting, in Amsterdam verantwoordelijk voor woningverdeling van sociale huurwoningen, in bepaalde buurten en straten leegkomende woningen bewust niet toewees aan ‘Surinaamse en buitenlandse woningzoekenden’. “De wijken zijn gesloten verklaard door de Gemeentelijke Dienst Herhuisvesting op verzoek van bepaalde woningbouwcorporaties en van het Gemeentelijk Woningbedrijf, die in deze buurten de meeste woningen in handen hebben. Reden: “men” vindt dat er in deze buurten nu voldoende vreemdelingen wonen en dat inplaatsing van nog meer Surinamers en buitenlanders vanzelf tot grote spanningen zal leiden.”
 
September 1977 verscheen een rapport vanuit de Universiteit Utrecht: ‘Etnische minderheden en de Amsterdamse woningdistributie’. Onderzoeker Marielle Valkonet-Freeman merkte hierin op “dat zo weinig gastarbeiders en Surinamers wonen in wijken die voor het overgrote deel in handen van woningbouwverenigingen zijn”. Ze wees erop dat gemeentelijke woningbedrijven en woningbouwverenigingen onderling afspraken maakten om niet meer dan één immigranten-gezin per trappenhuis te plaatsen en dat er al buurten voor immigranten gesloten waren vanwege de ‘hoge concentratie van immigranten’.
 
In november 1977 werden vervolgens vanuit de Amsterdamse gemeenteraad vragen gesteld aan de Amsterdamse Burgemeester en Wethouders, die in december 1977 werden beantwoord. Dit alles zorgde voor de nodige publiciteit.
​

 
Huizen die geen huizen meer zijn
 
In weer een ander artikel staat over situaties bij ‘etnische minderheden’: “[Deze huurders] kunnen niet veel betalen en hebben vaak grote huizen nodig, omdat hun gezinnen niet in een driekamerwoning te persen zijn en ze bij elkaar willen wonen. Alleen die feiten al betekenen dat deze groepen aangewezen zijn op de oudere wijken, in Amsterdam op de negentiende-eeuwse gordel. Maar bijna alle oudere wijken in Amsterdam lijden aan verval. Wie het een beetje kan betalen verlaat wijken als de Indische buurt, Oud-Noord en de Transvaalbuurt. De huizen zijn slecht onderhouden, de huiseigenaars doen weinig aan opknappen. De woningnood in Amsterdam is zo groot dat huizen die eigenlijk geen huizen meer zijn toch worden bewoond” (De Volkskrant, Hella Liefting).
 
Het stuk vervolgt: “Terwijl de bewoners de komst van immigranten als oorzaak van het verval aanwijzen, is het eerder een symptoom. De achteruitgang van die buurten is al veel langer aan de gang, het is juist aan het verval te wijten dat er immigranten komen wonen. Vaak kunnen zij het zich niet veroorloven huizen te weigeren. Ze mogen blij zijn als ze iets kunnen krijgen. Gastarbeiders en Surinamers hebben ook niet zo veel andere mogelijkheden als “Hollandse” Amsterdammers. Lid worden van een woningbouwvereniging bijvoorbeeld is er niet bij in de meeste gevallen. Ook de wachttijd bij de gemeente bekorten door op voordracht van een huiseigenaar een woning te krijgen is een mogelijkheid, die alleen voor “blanke” huurders open lijkt. … Huiseigenaren weigeren gastarbeiders en Surinamers nogal eens. Dat is pure discriminatie … want de huurders-in-spé worden niet beoordeeld op hun eigen kenmerken, maar op groepskenmerken die vaak volkomen uit de lucht gegrepen zijn”.
 
Dit beeld wordt ook in andere krantenartikelen bevestigd. “Aan iemand met een “uitheemse” naam wordt [vaak] een bepaalde woning niet aangeboden, omdat de betreffende eigenaar misschien wel bezwaar zal gaan maken. Dit alles heeft tot resultaat dat binnen het Amsterdamse woningverdelingssysteem buitenlanders en Surinamers bloot staan aan nog langere wachttijden dan anderen en dat ze in de slechtste buurten terecht komen.” “Nu is het voor een buitenlander of Surinamer bijna onmogelijk om via een woningbouwvereniging aan een huis te komen. Zou hij lid willen worden, dan is de kans groot dat hij wordt getroffen door een gewone of door een “beperkte” ledenstop, die in de praktijk wel eens een selektieve ledenstop blijkt te zijn” (De Groene Amsterdammer, Ton Nijzink & Huib de Vet). “De discriminatie van huiseigenaren komt vooral in de betere wijken voor en elke maand zijn er wel enkele van die afwijzingen” (Parool, Frans Heddema).
 
Gliphoeve
 
In het zwartboek staat te lezen: "Een van de grondslagen van [het spreidingsbeleid] vormt de overweging, dat concentraties de neiging hebben, te leiden tot een 'Gliphoeve-effect', zich te versterken en de mogelijkheid van integratie met de autochtone bevolking te verminderen."
 
In de twee Bijlmer-flatgebouwen Gliphoeve I en Gliphoeve II (tegenwoordig Geldershoofd en Gravestein) waren begin jaren ’70 veel Surinamers geplaatst en in 1974 werden hier leegstaande woningen gekraakt (‘Bijlmerkraakaktie’). In een van de artikelen in het Zwartboek vertelt de Secretaris van de Amsterdamse Federatie Woningcorporaties, J.M. van Rappange: “Gliphoeve is voor tachtig procent door Surinaamse groeperingen bewoond. In sommige gevallen vindt men twaalf tot vijftien mensen op een vijfkamerwoning. … Het woonklimaat wordt daardoor slecht. Er vinden veel vernielingen plaats. … Surinaamse gezinnen hebben over het algemeen veel kinderen. De ouderen onder hen kunnen geen werk vinden. Hebben weinig omhanden en moeten toch ergens hun activiteit kwijt. Dat zie je dan aan het trappenhuis, verlichting, liften enzovoorts. Op deze wijze wordt er een enorme aanspraak gedaan op ons financieel en technisch apparaat. Dat kunnen we niet bolwerken. Als je aan de andere kant deze mensen blijvend bij elkaar laat wonen, dan blijven zij aan hun lijn en levenswijze gebakken zitten en dat is ook niet bevorderlijk voor de integratiegedachte. Als men niet of nauwelijks de Nederlandse woonnormen ziet, kunnen die ook niet worden overgenomen” (Elsevier, Joke de Gruijter).
 
Het is interessant hier tegenover een opiniestuk te lezen dat mr. drs. A. R. Haakmat in 1978 publiceerde in N.R.C./Handelsblad, ook opgenomen in het Zwartboek. (Haakmat zou overigens twee jaar later korte tijd vice-premier van Suriname worden en kort daarna weer naar Nederland vluchten.) Haakmat noemt in zijn opiniestuk uit 1978 het argument van de Amsterdamse Burgemeester en Wethouders dat zij ‘gettovorming van etnische minderheden’ willen tegengaan “een mooi voorbeeld van het verwisselen van oorzaak en gevolg”.
 
Hij legt uit dat “grote concentratie van Surinamers in de flat een gevolg was van het huisvestingsbeleid, dat de woningbouwverenigingen in de Bijlmermeer hadden gevoerd. Dit beleid, aangeduid als “gemengde bewoning” kwam hierop neer dat een flatgebouw voor bewoning door gekleurden voor “gesloten” werd verklaard, indien de bevolking van zo’n flatgebouw reeds uit ca. x % uit gekleurden bestond (x varieerde per woningbouwvereniging van 5 tot 20). Was die x % bereikt, dan gaf men liever de voorkeur aan leegstand dan aan bewoning door een “etnische minderheid”.” Witte Amsterdammer wilden echter kennelijk niet in de flats wonen: “In 1973 was de leegstand in Gliphoeve-I zelfs tot 60% opgelopen! Deze situatie heeft ertoe geleid dat die flat werd gekraakt door Surinaamse gezinnen (waarvan de meesten meerdere jaren pensionbewoning achter de rug hadden). Hoe weinig deze gezinnen met deze toestand content zijn blijkt wel uit [onderzoek]: de verhuisbereidheid onder de Surinaamse gezinnen bedraagt maar liefst 93.4%! … Veeleer is er spraken van “gedwongen bewoning”. Wat B en W nu aanduiden als het “Gliphoeve-effect” hadden zij gemakkelijk kunnen teniet doen – dat zij ook nu nog kunnen – door vervangende woonruimte beschikbaar te stellen.”
 
Ook een ander punt dat Haakmat maakt is interessant: “Ambtenaren van de Dienst Volkshuisvesting hebben in het radioprogramma VPRO-Vrijdag van 6/1/78 meegedeeld, dat de gemeente tot het selectieve woningdistributiebeleid heeft besloten nadat en omdat er bezwaren van blanke Nederlanders betreffende overbewoning door etnische minderheden binnenkwamen. Er waren zelfs al dreigementen geuit. B en W hebben toen besloten om niet het ontstaan van een conflictsituatie af te wachten, maar om het tijdig effectueren van een beleidsombuiging bij de woningdistributie. Dit lijkt op het voeren van een verstandig beleid, maar wat was de enige juiste reactie van B en W op deze bezwaren resp. bedreigingen. De blanke Nederlanders erop te wijzen dat de gekleurde Nederlanders krachtens de wet dezelfde rechten en verplichtingen hebben en dat zij, als gemeentebestuur, geroepen en tevens verplicht zijn ex. Art.4.1 v.d. Grondwet de rechten van een ieder desnoods daadwerkelijk te beschermen en te garanderen.”
 

Miguel Heilbron

Deze  blog over de extreme woonomstandigheden van Surinamers in de jaren '70 en '80 gaat over een film die recent werd getoond bij het event "LOSON: het verborgen verhaal van activistische Surinaamse emancipatiebeweging in de jaren 1970s en 1980s". De film is verbonden met verschillende documenten die in The Black Archives te vinden zijn en is een aanrader voor iedereen in Nederland. Er is nog heel veel te verkennen, deze verborgen zwarte geschiedenis voor iedereen zichtbaar maken. Steun the Black Archives via onze crowdfundingcampagne!

​De film 'Onderneming Onderdak' is in 1982 gemaakt door de Surinaams-Nederlandse filmmaker Andre Reeder, als zijn eindexamenfilm op de Filmacademie in Amsterdam. De film laat zien hoe rond 1980 duizenden Surinaamse gezinnen in Amsterdam in overvolle, onhygiënische en brandgevaarlijke kamertjes werden ‘gehuisvest’, en hoe particuliere exploitanten hier tientallen miljoenen guldens aan verdienden, uitgekeerd vanuit Sociale Dienst gelden vanuit de Gemeente Amsterdam.

Andre Reeder toonde zijn film zaterdag 24 juni op het evenement ‘LOSON: het verborgen verhaal van activistische Surinaamse emancipatiebewegingen in de jaren 1970 en 1980’ (video), onderdeel van ‘The Black Archives on Tour: Verborgen verhalen van zwart verzet in Nederland’ (i.s.m. Cinema Olanda), bij het kunstcentrum Witte de With in Rotterdam.
 
Bekijk hier de film 'Onderneming Onderdak' op Youtube (de film begint bij tijdcode 4:00 - blogtekst gaat door onder de video) :

​Begin jaren ’70 was de economische situatie in Suriname slecht, er was nauwelijks werk. In de jaren die volgden werd daarnaast duidelijk dat Suriname in 1975 onafhankelijk zou worden. Tot uiterlijk 1980 mochten mensen uit Suriname zich nog vestigen in Nederland. Tussen 1970 en 1980 verhuisden uiteindelijk ongeveer 140.000 mensen van Suriname naar Nederland, bijna de helft van de totale Surinaamse bevolking.
 
De film ‘Onderneming Onderdak’ begint met de volgende intro-tekst:
 
“1973 - Suriname en de Antillen kunnen geen zekerheid meer bieden voor de armste delen van de bevolking. Duizenden mensen ontvluchten deze nederlandse kolonieën en zoeken een bestaan in Nederland. De Gemeente Amsterdam doet een oproep aan particulieren deze mensen onderdak te bieden.” 
 
Ontluisterend beeld 
 
De film toont een ontluisterend beeld van de situatie waarin vele Surinamers in deze periode in Amsterdam terechtkwamen: in illegale pensions, verhuurd door particuliere Amsterdammers. In de film wordt duidelijk gemaakt dat welzijnsorganisaties de Surinaamse gezinnen in de pensions plaatsten en dat de huurgelden vervolgens in veel gevallen door de Sociale Dienst van de Gemeeente Amsterdam werden betaald, omdat de gezinnen het niet konden betalen. De prijs van een appartement lag in die tijd rond de 700 gulden, maar in de pensions betaalden bewoners bedragen tot wel 3000 gulden voor twee kamers, wordt duidelijk in de film.
 
In de film komen bewoners van de pensions aan het woord, een pension-eigenaar, en verschillende ambtenaren van de Gemeente Amsterdam. Bij het kijken val je van de ene verbazing in de andere. Wat vooral opvalt is het verschil tussen de papieren werkelijkheid van waaruit sommige ambtenaren lijken te praten en de erbarmelijke situatie in de pensions zelf. Als je de ambtenaren hoort vraag je je soms af of ze echt niet weten wat de situatie is, of het niet willen weten. En men lijkt elkaar voortdurend tegen te spreken.

​‘Dat is niet zo’
 
De Hoofdambtenaar Financiële Voorzieningen van de Sociale Dienst zegt in de film: "Het aantal vierkante meters dat per persoon minimaal noodzakelijk is, is door de gemeente vastgesteld in Amsterdam en daar moet men zich aan houden, het kan niet zo zijn dat het alleen maar volstampen is van te veel mensen op te kleine kamertjes, zonder normen”. En: “Wij kennen niet de situatie dat meer mensen dan de normen gehuisvest worden, dat is niet zo”.
 
Een andere hoge ambtenaar van de Gemeente Amsterdam, verantwoordelijk voor het gemeentelijk pensionbeleid, geeft aan dat er een “noodsituatie” is bij pensions in Amsterdam die gesloten moeten worden omdat ze brandgevaarlijk en onhygiënisch zijn. Maar hij concludeert elders in de film: "Je kan niets anders doen, hoe kwalijk dat ook is, dan maar accepteren dat mensen in brandgevaarlijke panden zitten voor enige tijd."
 
Een derde ambtenaar, hoofd brandpreventie, vertelt dat als een situatie brandgevaarlijk is het pension onmiddellijk gesloten moet worden. Maar in de film geeft een pensionbewoner aan dat een pand waarin hij woont al een jaar volledig is afgekeurd door de brandweer, waarna hij nooit meer iets van de gemeente heeft gehoord en de situatie nog steeds ongewijzigd is gebleven.
 
72 miljoen gulden 
 
In de film wordt ook gevraagd waarom mensen duizenden guldens moeten betalen voor een kamertje, terwijl je voor hetzelfde bedrag elders twee appartementen zou kunnen huren. De ambtenaar van de Sociale Dienst legt uit: "Binnen de bijstandswet is die oplossing voor dit probleem niet mogelijk, omdat dat het totale huisvestingsbeleid zou doorkruizen". En hij rekent voor dat de Sociale Dienst per jaar zo’n 8 miljoen gulden betaalt aan pensionhouders voor het onderbrengen van mensen. Van 1973 tot 1982 is wellicht 72 miljoen gulden betaald aan pensionexploitanten vanuit de Gemeentelijke Sociale Dienst.
 
Pensionbewoner Ruud vertelt in de film over de  brandgevaarlijke situatie in zijn pension. Ruud woont met 20 mensen, volwassenen en kinderen, in een kleine ruimte zonder nooduitgang. Er zitten ratten in het plafond, er zijn open elektriciteitsdraden, maar Ruud geeft aan bang te zijn om zijn recht te halen, omdat hij nergens naartoe kan als hij de huidige woning moet verlaten. De druppel kwam voor Ruud toen de huisbaas de bewoners ook een gulden wilde laten betalen elke keer dat ze wilden douchen. Toen hebben de bewoners bij instanties aan de bel getrokken, maar kennelijk nog zonder succes.
 
Een ander voorbeeld dat in de film naar voren komt is Pension ’t Hekeltje aan het Hekelveld in Amsterdam-Centrum (aan het noordelijk einde van de Spuistraat). In de film geven ambtenaren van de gemeente aan dat in Pension ‘t Hekeltje volgens hun gegevens ‘niets mis’ is. Maar ter plaatse blijken er onder andere slaaphokken te zijn met alleen een bed, buiten de vergunningen om gebouwd, waar 240 gulden huur per maand voor wordt gevraagd.

​Kakkerlakken en verstoppingen
 
De pensionhouder laat in de film zien hoe hij een kamer van zo'n 20 m2, goedgekeurd voor 4 personen, een extra gezin met twee kinderen en een baby onder wil brengen. In de kamer worden 3 eenpersoonsbedden, een kinderledikantje, een kast en een tafel geplaatst. "Als mensen maar één slaapkamer hebben en ze moeten de hele tijd op die slaapkamer zijn dan zie je dat ze onderling ruzie krijgen omdat ze in een beperkte ruimte opgesloten zitten,” vertelt de pensioneigenaar. “Maar sinds we een recreatiezaal beneden hebben hoeven ze niet meer allemaal op de kamer te blijven.”
 
Scholier Michael die in dit pension woont vertelt in de film dat hij zich wel schaamt voor zijn woonsituatie, met acht personen op één kamer. Hij durft geen vriendjes mee te nemen en kan er ook geen schoolwerk maken. Ook vertelt hij dat er regelmatig gif wordt gespoten tegen kakkerlakken en er elke dag weer dode kakkerlakken opduiken. Er zijn ook verstopte rioleringsbuizen en een afvoer van een wasbak via de wc-vloer. 

De film geeft tenslotte ook op andere vlakken inzicht in het tijdsbeeld rond 1980. Een andere scholier die in het pension woont vertelt hoe hij van verschillende mensen "Rot op naar je eigen land" te horen krijgt.

​9 jaar pensionbeleid
 
De film eindigt met een tekst die een goed beeld geeft van de schaal van de illegale en brandgevaarlijke pensions in Amsterdam en het geld dat hierin omging:
 
“Pensionexploitanten berekenen de huur per persoon per dag.
De gemeentelijke pensionverordening stelt als minimum 5m2 per persoon en als 'huur' f.13,15 per persoon per dag. Zo kan een kamer van 20m2 maandelijks f.1568,- opbrengen.
Als de bewoner van die kamer geen eigen inkomsten heeft wordt die 'huur' uit de bijstandspot betaald. Op deze wijze keert de Gemeentelijke Sociale Dienst, sinds 1973, jaarlijks f.8.000.000,- uit aan pensionexploitanten.
De gemeente schat het aantal illegale en/of brandgevaarlijke pensions op 450 met ongeveer 15.000 bewoners. Nu al 9 jaar zet het pensionbeleid van de gemeente zich ongewijzigd voort.”
 

​Alle afbeeldingen in dit artikel zijn stills uit de film "Onderneming Onderdak" (1982) van Andre Reeder, vanuit de recente uitzending op AT5.

Verborgen verhalen in the Black Archives

In The Black Archives zijn documenten te vinden over het pensionbeleid én verzet ertegen in Amsterdam in de jaren ‘70 en acties hiertegen. Zo organiseerde de overleggroep pensions protesten tegen het spreidingsbeleid en de omstandigheden in de pensions. Ook zijn er nog meer interessante episodes te belichten, daarover binnenkort meer!
 
Steun the Black Archives: samen maken wij de verborgen zwarte geschiedenis van Nederland zichtbaar! 

​Doneer via deze link in de grote crowdfundings-actie voor The Black Archives die op dit moment loopt (de eerste 10.000 euro is al opgehaald!).