Vergeten verhalen op de Biënnale van Venetie door Cinema Olanda

Gisteren was ik aanwezig bij opening van het Nederlandse paviljoen op de Biënnale van Venetië. Ik heb namens de Black Archives en VOS een bijdrage geleverd aan het kunstproject Cinema Olanda van kunstenares Wendelien van Oldenborgh die dit jaar namens Nederland vertegenwoordigd. Een onderdeel van het project is de film Cinema Olanda waarin Wendelien probeert "actief vergeten" verhalen uit de Nederlandse geschiedenis in beeld te brengen en op die manier het dominante (zelf)beeld van Nederland te bevragen. In de film introduceer ik de Surinaamse revolutionair Otto Huiswoud, die na een indrukwekkende internationale carriere als professioneel revolutionair in Nederland terecht kwam en als voorzitter van vereniging Ons Suriname een belangrijke rol speelde in het politiseren van de Surinaamse gemeenschap en de dekolonisatiebeweging.
 
Een jaar geleden had ik nog nooit van Wendelien noch van de Biënnale gehoord, maar 2 jaar geleden had ik ook nog nooit van Otto Huiswoud gehoord. Het eerste verbaast me niet zozeer omdat ik me in andere kringen begeef maar het laatste verbaast me nog steeds en vindt ik eigenlijk een schande. Momenteel doe ik onderzoek naar het verhaal van Otto en zijn vrouw Hermina "Hermie" Huiswoud en het is een zeer indrukwekkend en boeiend verhaal. Geboren in 1893, 30 jaar na afschaffing van de slavernij, stapte Otto Huiswoud, als tiener op een schip en belandde in New York. Hij werd de enige zwarte mede-oprichter van de Communistische Partij in de VS en maakte reisde de wereld af namens de Communistische Internationale (Komintern). Ontmoette Lenin in Moskou, werkte met George Padmore aan the Negro Worker, debatteerde tegen Marcus Garvey in Jamaica en had goed contact met Langston Hughes. Huiswoud speelde dus een belangrijke rol in de vroege anti-koloniale en anti-imperiale bewegingen en vormde een brug tussen de Surinaamse en Afro-Amerikaanse / pan-Afrikaanse geschiedenis. Toch hebben de meeste mensen, ook Surinamers nooit van hem gehoord.

​Waarom is het belangrijk dat dit stukje geschiedenis bekender wordt? Het plaatst hedendaagse kwesties zoals de anti-racisme beweging in een breder historisch perspectief en verbind de huidige beweging met een beweging die aan het begin van vorige eeuw als onderdeel was van een internationale beweging. Het biedt een ander perspectief op het (zelf)beeld van Nederland van tolerantie en openheid, het beeld wat Gloria Wekker White Innocence noemde, en biedt een alternatief kritisch perspectief op dit beeld. Daarnaast is het ook een bron van inspiratie en een intellectuele uitdaging om in het gedachtegoed te duiken van zwarte en anti-imperiale bewegingen waar Huiswoud van uitmaakte. Hoe verschilde Huiswoud in visie van Garvey? Hoe waren de Huiswouds en Langston Hughes ideologisch aan elkaar verbonden en hoe had de Harlem Renaissance hier invloed op? Dezelfde vragen kan je stellen over de verbindingen tussen Huiswoud, Anton de Kom, Claude McKay, W.E.B. duBois, George Padmore en andere kritische denkers waarvan we in het archief bewijs hebben gevonden dat ze contact hebben gehad.  En zo zijn er nog vele andere vragen te stellen.

Het mooiste en krachtigste fragment in de film vind ik wanneer ik een boek van Langston Hughes uit de Black Archis aan Patricia Kaersenhout overhandig en zei een gedicht van hem reciteert. Aan het einde zegt ze hoe indrukwekkend het is om te zien, weten en voelen dat onze geschiedenis met een bredere geschiedenis van zwarte emancipatiebewegingen is verbonden: "Toen ik hoorde dat Otto Huiswoud verbonden was met de black struggle, opeens voel je je connected."

Een tweede film gaat over een ander "actief vergeten" deel van de geschiedenis, de Surinaamse krakersbeweging uit de jaren '70. Toen Surinamers rondom de onafhankelijkheid massaal naar Nederland trokken werden ze/we niet bepaald met open armen ontvangen. Integendeel, in het archief hebben we allerlei interessante stukken gevonden over de precaire woonsituatie waar velen in moesten wonen. Bepaalde wijken in Amsterdam waren afgesloten voor "buitenlanders" en er was een informele afspraak dat er slechts één buitenland gezin per portiek mocht wonen in bepaalde wijken in Amsterdam en Rotterdam. Vele gezinnen werden in pensions geplaatst waar ze in zeer erbarmelijke omstandigheden moesten overleven terwijl ze buiten de deur met discriminatie en racisme werden geconfronteerd. Mede hierdoor is er in de jaren '70 een krakersbeweging ontstaan die onder meer de flat Gliphoeve in de Bijlmer hebben gekraakt. Maar ook hier weten weinig mensen, met name van mijn generatie over. In de film Squat / Anti-squat die ook in het kunstproject te zien is gaan mensen die toentertijd actief waren in gesprek met een jongere generatie studenten en activisten.

De films hebben verschillende lagen en verbinden “vergeten verhalen” van verschillende mensen zoals architect Lotte Stambese die de Rotterdamse wijk Pendrecht voor een groot deel heeft ontworpen met Huiswoud omdat ze allebei door Socialistisch / Communistisch gedachtegoed geïnspireerd waren. Ook bevat het een elementen van de (vergeten) verhalen van migranten die uit Nederlands-Indië naar Nederland migreerden en met verschillende vormen van geweld te maken hadden. De vergeten verhalen zijn op een subtiele en complexe manier aan elkaar verbonden dus het kunstproject is niet voor de snelle kunstconsument geschikt. Ik heb de films meerdere keren moeten bekijken en bespreken met anderen om de verschillende elementen en verhaallijnen erin te begrijpen. Ik zag wat recensies van Volkskrant en NRC voorbij komen, het lijkt erop dat deze mensen de verhaallijnen niet (willen) begrijpen omdat het ze wellicht ook zou dwingen kritisch na te denken over het zelfbeeld dat Gloria Wekker in White Innocence beschrijft en Wendelien in Cinema Olanda bevraagd. Voor de personen die wel dieper de verhalen in willen duiken is er een boek met essays van o.a. Gloria Wekker, Egbert Alejandro Martina, de curator Lucy Cotter en Wayne Modest. Ook is er een special editie van de Groene Amsterdammer gemaakt voor het project. Ja, er is flink uitgepakt.​

Het is inspirerend en mooi dat deze "actief vergeten" verhalen te zien zijn op dit internationale platform dat naar verwachting zo een 500.000 mensen bezocht zal worden. De Biennale is echter wel een beetje een bubbel dat vooral bekend is in de kunst en cultuur scene en toegankelijk is voor mensen die het zich kunnen veroorloven om helemaal naar Venetie te reizen en een AirBnB/Hotel en ticket voor het gebeuren kunnen veroorloven. Dat is dus met name een internationaal witte midden en hogere klasse publiek terwijl deze verhalen juist breder gedeeld moeten worden. In juni zal er een "Cinema Olanda platform" zijn in een kunstinstelling Rotterdam waar een deel van het werk vertoond zal worden. Op 20 en 24 juni organiseren wij enkele events, op 20 juni iets rondom de anti-zwarte piet beweging en op 24 juni een screening van de film "Onderneming Onderdak" gemaakt door Andre Reeder en een event over de Black Power beweging met een speciale gast uit de UK, save the dates!

Toen ik het terrein van de Biënnale naderde en langs twee gigantische yachten liep die groter waren dan mijn bescheiden appartementje in Amsterdam en besefte ik dat er een bepaald publiek op dit prestigieuze kunstplatform afkomt. De speech van minister Bussemaker die bij de officiële opening aanwezig was moest ik helaas missen omdat ik langer dan een halfuur in de rij moest staan om mijn kaartje te krijgen. In de rij leek ik omsingeld door een internationale jetset uit de kunst en cultuur wereld die van New York tot Berlijn naar Venetië waren gevlogen voor het gebeuren. Eenmaal bij het Paviljoen aangekomen was ik trots om zoveel bekende gezichten op het scherm te zien, activisten, vrienden, kunstenaars, (sociaal) ondernemers, zwarte mensen uit Nederland, maar het contrast met het publiek waarin Imara, Patricia en ik bijna de enige zwarte mensen waren was groot. Het deed me denken aan de volgende woorden: "If its inaccessible to the poor it's neither radical nor revolutionary." Voor professionele revolutionairen als de Huiswouds zou de Biënnale een ultiem voorbeeld zijn van wat ze in socialistische kringen de "petit bourgeois" noemen, de klasse mensen die hun status aan vermogen, opleiding en werk ontlenen. Huiswoud's leven stond juist in het teken van het de strijd tegen de klassenmaatschappij waarin de arbeidersklasse en onderdrukte gekoloniseerde mensen dezelfde rechten en vrijheden konden genieten als alle andere mensen. Vanuit NUC werken we er dan ook hard aan om aan het einde van het najaar een toegankelijke tentoonstelling te maken rondom the Black Archives, in het bijzonder het verhaal van Otto en Hermie Huiswoud met Imara Limon als curator en support van het Amsterdam Museum. Het zou zonde zijn als zulke interessante en belangrijke  films en verhalen worden gemaakt maar niet kunnen worden gezien door de mensen waar het om gaat.

Lees verder over Cinema Olanda:
- Speciale editie Cinema Olanda van de Groene Amsterdammer.
- ​Cinema Olanda: Platform @ Witte de Withstraat.
- Mondriaan Fonds over Cinema Olanda.