White innocence? Nederland is niet zo onschuldig

Op 1 juli werd de afschaffing van de slavernij herdacht tijdens herdenkingen en plechtigheden. Diverse hoogwaardigheidsbekleders van lokale en nationale overheden spraken mooie woorden van berouw (geen spijt) uit over de historische misdaad tegen de menselijkheid en de erfenis ervan. De Amsterdamse wethouder Simone Kukenheim zei het volgende:

“Te lang is die geschiedenis wel genegeerd of gebagatelliseerd. Die geschiedenis zal ook nog meer leed veroorzaken als we niet erkennen dat het verleden nog steeds uitwerking op het heden heeft. De achtergrond, de oorzaak en de impact van hedendaags racisme en uitsluiting op basis van afkomst kunnen niet worden begrepen en bestreden zonder kennis van het slavernijverleden."

​Het duurde niet lang om deze woorden met voorbeelden te duiden. Vele Nederlanders voelden zich vrij om los te gaan met racistische comments onder de livestream van de herdenking van de NOS. De dagen die volgden bleek wederom hoe “hedendaags racisme”: zich niet beperkt tot anonieme “keybordwarriors” op Facebook maar dat dit racistisch gedachtegoed diep verankerd is in de samenleving. Op 5 juli werd het onderzoek gepubliceerd waaruit bleek dat werkgevers liever een witte (ex-)crimineel aannemen dan een eerlijke burger die toevallig een migrantenachtergrond heeft. Om nog even te benadrukken hoe institutioneel racisme zich manifesteert werd anti-racisme activist Jerry Afriyie aan een strafblad geholpen. Waarom? Omdat hij tijdens een vreedzaam protest door een aantal agenten in een nekklem werd gelegd en zijn spieren “inspande en/of verstarde”  terwijl hij schreeuwde “ik kan niet ademen”. De omstreden nekklem kostte Mitch Henriquez zijn leven en Jerry zijn baan als beveiliger. Het laatste slachtoffer van de nekklem, Giovanni Adriaan, hield er een gekneusde pols, een nachtje cel en vijfhonderd euro boete aan over. Sinds Keti Koti was er bijna elke dag wel een racistische gebeurtenis.

​
Witte onschuld
​
In de boeken “White Innocence” van Gloria Wekker en Dutch Racism van Philomena Essed en Isabel Hoving wordt beschreven hoe vrijheid, tolerantie en onschuld centraal staan in het dominante zelfbeeld van Nederlanders. Een zelfbeeld waarin geen ruimte is voor het erkennen van het bestaan van racisme. Integendeel, zelfs de meest duidelijke voorbeelden van racisme worden ontkent. Ook daar was er deze maand een tragisch voorbeeld van: de Zuid-Afrikaanse Siba die door een Amsterdamse AirBnB verhuurder de trap af werd geduwd nadat hij opmerkingen maakte als “jullie mensen” en “dit is Afrika niet”. Media en politie trokken snel de conclusie dat er geen sprake zou zijn geweest van racisme, want ja, witte onschuld laat niet toe dat we in het open en tolerante erkennen dat een witte man een zwarte vrouw van het leven zou kunnen beroven vanwege een racistische oprisping. 

 
Het culturele archief en the Black Archives

Volgens Wekker hebben 400 jaar slavernij en imperialisme haar sporen nagelaten in “het culturele archief” zoals dat wordt beschreven door Edward Said in het boek Culture and Imperialism”. Het “bevindt zich nu tussen onze oren, in onze harten, en in onze lijven”, het is onderdeel van ons (onbewuste) denken en handelen. Zo vertrouwt een werkgever eerder een witte man die voor een zedendelict is veroordeeld dan een persoon van kleur zonder  strafblad en zo zal de huidskleur (onbewust) een trigger zijn geweest toen de AirBnB verhuurder de Zuid-Afrikaanse dame van de trap of duwde. Het culturele archief is echter ook gereflecteerd in een fysiek archief:  “the Black Archives”. Dit is een archief met meer dan 4.000 unieke boeken, documenten en artefacten van Surinaamse en zwarte bewegingen en wetenschappers. Het archief is een getuigenis van een verleden dat lang genegeerd en onderbelicht is gebleven, namelijk een recent verleden van racisme in Nederland.
​
Stukken uit het archief tonen aan de dat de racistische “incidenten” die zich de afgelopen maand hebben afgespeeld geen incidenten zijn maar binnen een langere traditie van institutioneel racisme in Nederland passen. Zo deed onderzoeker Bovenkerk in 1979 al experimenteel onderzoek naar discriminatie op de arbeidsmarkt en concludeerde hij in het boek"Omdat zij anders zijn" (klik hier voor PDF): “Rasdiscriminatie komt in Nederland voor en niet als een op zichzelf staand incident, het heeft een systematisch karakter.” We vonden een plakboek uit de jaren ’70 vol met artikelen die enkel over, soms fataal, politiegeweld tegen Surinamers ging dat de recente discussie over etnisch profileren in een langere traditie van racistisch politiegeweld plaatst en zo zijn er vele andere voorbeelden van de erfenis van het slavernij verleden. 

Gebrek aan educatie over het slavernijverleden

Het is echter onmogelijk om van het verleden te leren als delen van het verleden worden verzwegen of zeer minimaal worden gedoceerd op onze scholeren. Uit onderzoeken van Ineke Mok en socioloog Melissa Weiner werd geconcludeerd dat dit deel van het verleden nog zeer marginaal is binnen het onderwijs. Bij VMBO-leerlingen ging nauwelijks 1% van alle geschiedenislessen over het slavernijverleden. En het onderwijs dat wel wordt aangeboden wordt vooral vanuit een eurocentrisch perspectief vertelt waarin koloniale verhoudingen nauwelijks worden bevraagd. James Baldwin schreef in zijn manuscript “I Am Not Your Negro”: “not everything that is faced can be changed but nothing can be changed until it is faced”. In Nederland zijn we de confrontatie met het slavernij- en koloniale verleden nog niet echt aan gegaan waardoor de geschiedenis zich blijft herhalen, racisme zich blijft reproduceren en het zelfbeeld van onschuld blijft bestaan.

​Op 30 juni was ik even in het Rijksmuseum om voor een item van de NOS hun sectie over de voormalige kolonies te bekijken. Ik heb letterlijk het hele museum af moeten zoeken om het hoekje te vinden dat ging over het slavernijverleden en de ex-kolonie Suriname. Het was tekenend voor de witte onschuld en het gebrek aan aandacht en educatie over dit deel van het verleden. Werken uit “de Gouden Eeuw” worden glorieus tentoongesteld in “het museum van Nederland” terwijl werk uit de voormalige kolonie is gereduceerd tot “een hoekje” in het museum. 

De nieuwe directeur van het Rijksmuseum Taco Dibbets heeft echter de ambitie uitgesproken om in 2020 een tentoonstelling te maken over het slavernijverleden. Onlangs was er echter felle kritiek op de tentoonstelling over Zuid-Afrika. Dat stemt niet tot vertrouwen voor het project in 2020. Want welke verhalen zullen er worden verteld en welke zullen worden verzwegen? Zal het Rijksmuseum in staat zijn zo een heftige geschiedenis op een manier ten toon te stellen dat recht doet aan het verhaal terwijl “de Gouden Eeuw” tegelijkertijd in het museum wordt opgehemeld? In het hoekje over Suriname viel mijn oog op een wisselbrief. De wisselbrief heeft geen beschrijving maar een andere wisselbrief is als volgt beschreven:
​
“In 1863 werd in Suriname en de Nederlandse Antillen de slavernij afgeschaft. De slaveneigenaars kregen daarop van staatswege een schadeloosstelling. De voormalige slavenhouder Charlouis kon deze brief inwisselen tegen driehonderd gulden. De brief is voor ontvangst ondertekend en gestempeld door de gouverneur van Suriname. Links staat het wapen van Suriname: een koopvaardijschip in een ovaal met aan beide zijden een indiaan met pijl en boog.”

De andere wisselbrief in het Rijkmuseum was uitgekeerd aan Dorothea Elisabeth van Uytrecht (1766-1793). Ze kreeg f. 1600 als schadeloosstelling vanwege het feit dat ze zwarte mensen niet meer als slaaf mocht uitbuiten. Een verhaal dat niet vertelt wordt is dat de familie van Uytrecht de dochter is van Caspar van Uytrecht (1732-1805, zie stamboom). Caspar van Uytrecht was de eigenaar van de plantage Knip waar op 17 augustus de befaamde opstand van tot slaaf gemaakten onder leiding van Tula plaatsvond. De tot slaaf gemaakten kwamen waren geinspireerd door de succesvolle revolutie in Haïti én in negatieve zin door de mensonterende omstandigheden:

“Directe aanleiding voor de rebellie waren veranderde werkomstandigheden. De werktijden van de slaven werden langer. Voortaan moesten ze ook op zondag werken. Ondertussen werden ze mede als gevolg van de economische situatie gebrekkig gevoed.” (Van der Steen, 2011)

Hoewel de opstand niet tot een succesvolle revolutie leidde zoals op Haiti het geval was waren de tot slaaf gemaakten in staat een aantal concessies af te dwingen binnen het dehumaniserende systeem van de slavernij. Tevens is de Tula opstand een symbool van trots geworden binnen de Curacaose gemeenschap. Dat is één van de redenen dat er in die gemeenschap minder aandacht is voor 1 juli Keti Koti en meer voor 17 augustus, de herdenking van de historische Tula-opstand. De koloniale overheid sloeg echter hard terug om het signaal af te geven dat opstanden niet werden geduld:
 
“Tula werd op een kruis gebonden, zijn botten werden gebroken en ‘in ’t gezigt geblaakert’, waarna zijn hoofd eraf werd geslagen. Carpatta wachtte hetzelfde lot, maar moest eerst toekijken hoe met Tula werd afgerekend.”

Het tentoonstellen van de wisselbrief van Dorothea van Uytrecht zonder deze historische context laat zien hoe het slavernijverleden, zelfs als het wel enigszins tentoongesteld of vertelt wordt, vanuit een perspectief wordt waarin de wreedheid van het systeem wordt verdoezeld. Hierdoor lijkt zo een wisselbrief slechts een onschuldig document uit een ver verleden waar we reeds afscheid van genomen zouden hebben terwijl er een heftig verhaal van geweld, onderdrukking en uitbuiting achter schuilt. 
​

Wisselbrief (1864) uitgekeerd aan Willem van Uytregt. Bron: the Black Archives

De familie van Uytregt en de Tula opstand
 In the Black Archives hebben we een wisselbrief van Willem van Uytregt (1689-1735), de oudere broed van Dorothea. Dit laat zien dat de hele familie profiteerde van de handel en uitbuiting van Afrikaanse tot slaaf gemaakten. Wat er met de familie van Uytregt en het vermogen dat zij hebben opgebouwd is gebeurd moeten wij nog onderzoeken. Profiteren hun nazaten nog van de erfenis van hun voorouders die in mensen handelden? Wat deze maand in elk geval duidelijk werd is dat de erfenis van de slavernij in de vorm van racisme nog volop aanwezig is, en dat is alles behalve onschuldig. Alleen door eerlijk deze verhalen te vertellen en ten toon te stellen kan het bewustzijn en wederzijds begrip tussen mensen van verschillende achtergronden worden vergroot. 

Steun daarom de crowdfunding campagne van the Black Archives zodat wij meer verborgen verhalen van de zwarte geschiedenis zichtbaar kunnen maken. In the Black Archives beogen wij ook lessen te geven aan groepen van de basisschool tot het hoger onderwijs. Check hier een video van de excursie met leerlingen van het NUC Mentorproject aan the Black Archives.

Doneer Nu