Tekst: Miguel Heilbron

Twee voorbeelden: 'vrouwengeschiedenis' en 'wereldgeschiedenis' ​

Om twee voorbeelden te noemen... ​Is er echt geen of nauwelijks verbetering mogelijk rondom de behandeling van vrouwen? En is er echt geen of nauwelijks verbetering mogelijk rondom de behandeling van wereldgeschiedenis? De resultaten van het onderzoek laten zien dat slechts 10 procent van in de schoolboeken behandelde historische figuren vrouw is en 90 procent man. Deze verhouding is zo scheef dat het moeilijk voorstelbaar is dat er niet meer aandacht te geven is aan vrouwen ten opzichte van mannen. En op het vlak van wereldgeschiedenis laten de resultaten van het onderzoek zien dat waar 23 procent van de lesstof aan Nederland wordt besteed en 42 procent aan de rest van Europa (dus 65 procent aan Nederland en Europa in totaal), slechts 20 procent aan overige continenten wordt besteed (minder dan 5 procent per continent). Met de ruime focus op Nederland en Europa blijft de vraag staan of er geen of nauwelijks verbeteringen mogelijk zijn rondom de behandeling van wereldgeschiedenis. Hieronder worden de verschillende onderdelen nauwkeuriger behandeld.

Kwantiteit en kwaliteit

​Eerst de kwantiteit. De opening van het persbericht van het Historisch Nieuwsblad luidt:

Dan de kwaliteit. Over de manier waarop kolonialisme behandeld wordt schrijven de onderzoekers:

​Een voorbeeld van recent onderzoek naar aandacht voor het slavernijverleden en kolonialisme in het onderwijs is het uitgebreide onderzoek 'Lessen over het slavernijverleden in het Amsterdamse onderwijs' van onderzoeksbureau Regioplan uit 2019. Deze onderzoekers schrijven onder meer:

Bij dit thema is het tenslotte nog interessant kort te kijken naar de Canon van Nederland, die belangrijke referenties biedt in het Nederlandse geschiedenisonderwijs. De Canon van Nederland kent vijftig zogenaamde 'vensters', kernelementen in het geschiedenisonderwijs. ‘Slavernij’ is een van de vijftig zogeheten ‘vensters’ in deze canon, en dus een kernelement waaraan verplicht aandacht besteed wordt. Maar een veelvoud aan vensters in de Canon van Nederland is gekoppeld aan de 'Gouden Eeuw' vanuit een positief perspectief. De 'Gouden Eeuw' wordt hierbij niet tussen aanhalingstekens geplaatst en kennelijk gezien als een neutrale benaming. Echter, wat vanuit het dominante perspectief een ‘gouden eeuw’ wordt genoemd, kan vanuit een ander perspectief ook als een ‘holocaust’ of als een eeuw van uitbuiting op wereldschaal gezien worden. Personen die vanuit het ene perspectief als ‘zeeheld’ beschreven worden (ook zonder aanhalingstekens in het onderwijsmateriaal), zijn vanuit een ander perspectief te verbinden aan kolonialisme, roof en slavernij. (Update: inmiddels is de Canon enigszins aangepast)

Niet duidelijk is wat in het onderzoek van het Historisch Nieuwsblad allemaal als geschiedenis over 'kolonialisme' is gescoord, en hoe zaken die vanuit een 'trots' Nederlands perspectief zijn besproken hierbij beoordeeld zouden moeten worden.

​Uit de rapportage van het Historisch Nieuwsblad over het deelonderzoek naar 'zwarte bladzijden' zoals slavernijverleden, kolonialisme en Holocaust, wordt in ieder geval duidelijk dat nog verder onderzoek nodig is.

Zoals helemaal aan het begin aangegeven introduceert het Historisch Nieuwsblad haar onderzoek door te stellen: “Schoolboeken zouden te wit, te mannelijk en nationalistisch zijn. (…) Maar zijn die verwijten terecht?”. Helaas trekt het team van het Historisch Nieuwsblad in haar onderzoek geen conclusies over het eerstgenoemde punt, dat schoolboeken 'te wit' zouden zijn.

Veel kritiek op het geschiedenisonderwijs richt zich nou juist op het centraal stellen van witte hoofdpersonen en witte perspectieven, en op eurocentrisme: het centraal stellen van West-Europa en de suggestie wekken dat ‘het Westen’ superieur is. Bijvoorbeeld door Grieken en Romeinen en niet Egyptenaren, Mesopotamiërs en anderen als ‘bakermat’ van de beschaving te beschrijven, door verworvenheden van buiten Europa niet te benoemen en door ‘westerse’ landen te behandelen als referentiepunt.

In het Correspondent-artikel 'Het geschiedenisonderwijs is eurocentrisch. Wij willen meer perspectieven toevoegen' is al beschreven dat ook geschiedenisdocenten zelf al veel kritiek hebben geuit op deze Europese focus. Zo nam in 1995 een door de overheid ingestelde werkgroep van geschiedenisdocenten afstand van geschiedenisonderwijs ‘waarbij werd uitgegaan van een politieke, dominant mannelijke en eurocentristische benadering van het verleden’. En recenter, in 2016, deden geschiedenisdocenten, ondervraagd in focusgroepenonderzoek, de oproep: ‘Schep kansen voor minder eurocentrische geschiedenis.’

Ook al blijft het team van het Historisch Nieuwsblad in haar conclusieparagraaf stil over eurocentrisme en 'witheid', wel worden in de bespreking van het onderzoek resultaten genoemd op basis waarvan al een en ander duidelijk wordt. Zoals hierboven besproken wordt gerapporteerd dat 59 van elke 85 pagina's aan geschiedenis van West-Europa inclusief Nederland wordt besteed, tegenover 26 van elke 85 pagina's aan de rest van de wereld – een sterke focus op West-Europa dus. Ook is hierboven met citaten geïllustreerd hoe kolonialisme en slavernij behandeld worden vanuit Europese, 'witte', perspectieven – waarbij kennelijk weinig wordt gerefereerd aan 'zwarte' perspectieven.

​Dit alles hoeft niet te verbazen als wordt gekeken naar de 10 tijdvakken, gefocust op 'Westerse' geschiedenis en perspectieven, en de Canon van Nederland, gefocust op Nederlandse geschiedenis, die in het geschiedenisonderwijs belangrijke referentiepunten zijn – maar is wel belangrijk om te benoemen. Er is ook verder onderzoek nodig om 'witheid' en eurocentrisme in de schoolboeken beter te kunnen beoordelen.

​Conclusies

Zoals eerder genoemd zijn er veel initiatieven die aandacht vragen voor meer 'inclusieve' geschiedenis. Zomer 2019 is de poster 'Tien keer meer geschiedenis – Verzwegen geschiedenis op school' gelanceerd. De poster is ontwikkeld vanuit The Black Archives in samenwerking met (destijds) Social Innovation Works (voortgezet met Fawaka WereldBurgerschap) en met de Commissie Wereldgeschiedenis van de Nederlandse geschiedenisdocentenvereniging VGN Kleio en met diverse historici en experts. De poster sluit aan bij de serie Verzwegen Geschiedenis waarbij De Correspondent met The Black Archives en FunX een serie artikelen over verborgen geschiedenissen heeft gepubliceerd. De poster is gericht op het bevorderen van onderwijs rondom wereldgeschiedenis en verzwegen perspectieven en het aanzwengelen van een gesprek hierover.

​Op de poster worden de tien tijdvakken die momenteel in het onderwijs gebruikt worden als het ware aangevuld. Per tijdvak wordt een alternatieve titel gepresenteerd, en een wereldkaart waarop voorbeelden te zien zijn van gebeurtenissen, samenlevingen en personen van over de hele wereld.

​De poster is inmiddels o.a. verstrekt aan alle 300 middelbare scholen en basisscholen in Amsterdam, aan de tweeduizend geschiedenisleraren door heel Nederland die lid zijn van de nationale geschiedenisdocentenvereniging VGN Klei. Ook is de poster inmiddels honderden keren los verkocht en inmiddels ook in een Engelse vertaling verkrijgbaar i.s.m. Nuffic ('Ten times more history – Broadening the mainstream curriculum'). Bekijk online meer informatie rondom dit initiatief.

Het initiatief Fawaka WereldBurgerschap biedt scholen een gestructureerde aanpak waarbij wereldburgerschap in het totale onderwijs verankerd wordt. Wereldgeschiedenis in het geschiedenisonderwijs is hier een van de speerpunten, maar hiernaast omvat het aanbod van Fawaka Wereldburgerschap lessen over onder andere duurzaamheid, trainingen rondom antidiscriminatie, een pad naar een inclusieve schoolbibliotheek, mensenrechteneducatie en meer (zie ook de website van Fawaka WereldBurgerschap).

Op 10 juni 2020 vond het grootste protest tegen racisme plaats in de geschiedenis van de Bijlmer. Het zou aanvankelijk op het Anton de Komplein worden gehouden, een historische plek gezien strijd van de Kom. Het protest werd vanwege het grote aantal demonstranten verplaatst naar het nabijgelegen Nelson Mandelapark. Stagiaires Leonie Nuaku en Tyneisha van Veltum interviewden Roy Wijks over de strijd voor eerherstel voor Anton de Kom en de verborgen geschiedenis van de totstandkoming van het Anton de Komplein. 

[Tekst: Leonie Nuaku & Tyneisha van Veltum]

Wijks is een trainer, coach, consultant en is gespecialiseerd in psychotherapie. In de jaren ‘70-’90 was hij actief bij de Landelijk Overleg van Surinaamse Organisatie in Nederland (LOSON). In 1988 zetten zij een petitie op en later organiseerden zij een vreedzaam protest voor eerherstel voor Anton de Kom (22 februari 1898 - 29 april 1945) en een petitie om een plein naar Anton de Kom te vernoemen. ​

Activisme
Roy Wijks raakte in de jaren 70 betrokken bij de LOSON. Hij vertelt: ‘’Ik studeerde in Amsterdam en zo ben ik als jonge student in aanraking gekomen met mensen van de LOSON die in studentenflats woonden. Zo simpel is het. Het gaf zin aan mijn leven om iets voor mensen te betekenen.’’ Zij streden als organisatie voor de rechten van Surinamers en de onafhankelijkheid van Suriname, een bevrijd Suriname. Roy zegt hierover: ‘’We hadden acties voor het vreemdelingenbeleid van het Nederlandse regime. Wij gingen een keer in Amsterdam zonder vergunning demonstreren vanaf Waterlooplein naar het stadhuis.’’  Grote aantallen Surinamers, Antillianen en andere migranten werden in brandgevaarlijke pensions geplaatst als onderdeel van het landelijke en stedelijke spreidingsbeleid. Andre Reeder, die ook actief lid van de LOSON was maakte er een documentaire ‘Onderneming Onderdak’ hierover: 

​Na de coup en de Decembermoorden in Suriname voerden ze ook actie tegen het regime en voor democratie:. ‘’Het doel was gelijke rechten, maar ook nationale bevrijding van Suriname en sociale rechtvaardigheid. Ook een sociaal rechtvaardig Nederland. Wij waren solidair met iedereen die hier opkwam. Een Nederland die bevrijd zou zijn van onderdrukking en kapitalisme.’’ 

Roy was in de groep bezig met activisme en ging hiervoor de straten op: ‘’Vroeger zag ik mijzelf zeker als activist, want we waren letterlijk actief. Dus iedere zaterdag stond ik op de Albert Cuyp met mijn krantjes van Wrokoman en Kon Na Wan. Soms ook in een andere stad. Ik vond het geweldig om te doen. Je kwam met allerlei mensen in contact; jong en oud. Je leerde hoe je met mensen om moest gaan en om niet verlegen te zijn.’’

In de periode dat hij actief was binnen  de LOSON, leerde hij over Anton de Kom: ‘’Toen ik in LOSON zat had ik geleerd wie Anton de Kom was. Ik ging naar school in Suriname, maar op school had ik niks over Anton de Kom geleerd. Hij betekende voor mij een bron van inspiratie en ik leerde mezelf kennen als activist en ondervond wat het betekende om op te komen voor sociale rechtvaardigheid.’’

Na erachter te komen wie Anton de Kom was, las Roy het boek van De Kom ‘Wij Slaven van Suriname: ‘’Het lezen van het boek was een geweldige beleving. Een bron van leren, om te weten wat er in het verleden is gebeurd en wie Anton nou eigenlijk was. Het was een nieuwe ontdekking over de geschiedenis. Ik was geïnspireerd door zijn moed. Hoe hij dingen uitsprak en mensen liet voelen. Anton de Kom is een bron van intellectuele moed.’’

Anton de Kom streed niet alleen voor de rechten van Surinamers, maar ook voor de rechten van Nederlanders. ‘’Dat zegt hij ook ergens in het boek. De Nederlandse arbeiders. De vrijheid waar hij voor streed was om Suriname ook lief te hebben. Dat is zo een mooie manier van doen en denken. Toen hij terugkwam naar Nederland, werd hij als een held ontvangen door de Nederlandse arbeiders. Dat was mooi, want hij was ook een held van ons. Als zwarte Surinaamse activist. Dat zijn bijzondere dingen van verbondenheid.’’

Het boek: “Anton de Kom: Zijn Strijd en Ideeën”

In 1989 organiseerde de LOSON een herdenkingsbijeenkomst over Anton de Kom waarbij eenaantal mensen te gast waren die hem persoonlijk uit het verzet kenden. Op basis van het verslag van de bijeenkomst werd een boekje gepubliceerd getiteld “Anton de Kom: Zijn Strijd en Ideeën”. Roy had hier ook een artikel in geschreven. ‘’We hadden een heel onderzoek gedaan dus we dachten; dit moeten we delen. Wij vonden het een eer om een boek met verslagen te publiceren. Voor ons was het extra spannend om wat wij gevonden hadden te delen en te horen van anderen wat ze ervan dachten. Dat was het belangrijkste. Ook om zijn naam te kunnen verspreiden. Er was bijna een soort gemeenschap ontstaan rondom zijn ideeën.’’

​Voor de LOSON was het belangrijk dat het boek over het eerherstel en de vriendschap tussen Nederland en Suriname zou gaan. Dit boek werd gepubliceerd voordat het monument van Anton de Kom werd geplaatst.

Actie nemen voor Anton

In 2006 werd er een geopend van Anton de Kom geplaatst op het nieuwe Anton de Komplein. Er was veel commotie en onenigheid over de procedure en het standbeeld. Wijks zei hier het volgende over: ‘’Ik zat daar in die commissie en dat was een van de moeilijkste dingen die ik had meegemaakt. Ik was begonnen met een petitie om de straat te vernoemen naar Anton de Kom. Dat had ik samen met SAWO gedaan. Dat hadden wij samen aangekondigd met bewoners van Zuidoost. En er werd heel erg leuk op gereageerd. En later is dat straatnaambord gekomen. Dit was voordat wij om eerherstel hadden gevraagd op 10 mei 1988. We hadden eerst het straatnaambord aangekondigd gekregen bij het Anton de Komplein.’’

Bij de aankondiging waren mensen van de organisatie uitgenodigd. Er was een selectie van vijf kunstenaars gemaakt en kunstenares Jikke van Loon werd uiteindelijk gekozen op basis van een ontwerp waarin de Kom naakt was afgebeeld. Het leidde tot veel protesten. ‘’Mensen waren boos, ze zeiden; ‘hij wordt afgebeeld als een naakte slaaf.’ Ik keek er toen nog niet zo naar. Ik had mij meer gericht op een goed lopende werkwijze. Dat het netjes zou gaan, dat iedereen de kans zou krijgen. Ik dacht: ik moet geen oordeel hebben over het beeld. Dit spreek ik voor het eerst uit maar ik vond geen van de ontwerpen goed. Maar goed, ik hoorde bij de commissie dus de keuze lag niet aan mij. Anderen zagen mij bijna als verrader, over dat ik in de commissie zat en dat ik hier in mee ging. Dat was pijnlijk om te horen.’’

Judith de Kom, Anton de Kom’s dochter, probeerde de onthulling onmogelijk te maken. Dat was voor Roy een van de moeilijkste momenten van de commotie die was ontstaan. Roy begreep waarom kunstenares van Loon in eerste instantie werd gekozen. ‘Westerse-Europese beelden uit de cultuur hebben vaak een bepaalde betekenis. Van de tijd van de Grieken. Dat het beeld naakt was, had een betekenis vanuit de Goden. Maar vanuit het perspectief van Surinamers zagen zij het anders.’​

Roy begon zich af te vragen wat er in deze werkwijze mis ging; ‘’Waarom hadden mensen de connectie niet met het beeld?” Terugkijken op de commotie begrijpt hij het beter. Anton kleedde zich namelijk altijd netjes, een mooie hoed en een net pak. Een groep Surinamers vindt dat dit beeld hem geen eer aandoet en dat het een stereotype beeld reproduceerde: “zo kijken Nederlanders tegen zwarte mensen aan.”

Bij het vragen om eerherstel, vindt Roy dat het doel niet was behaald. ‘’Zij konden de situatie hebben verbeterd door de verbanning in te trekken, kunnen reflecteren op de gehele situatie en waar het mis ging. Er is eerherstel geweest van toen hij een verzetsheld was maar niet vanuit het feit dat hij werd verbannen uit Suriname. Juist dat stukje, de antikoloniale herkenning is er niet. Anton werd in tweeën gesplitst, voor het ene gaven ze het eerherstel, maar voor het andere niet.’’

Petitie voor eerherstel voor Anton de Kom

Op 10 mei 1988 stond Roy met een grote groep demonstranten op het Binnenhof: “we gingen de petitie aan de Tweede Kamer aanbieden. Er was ook veel bekendheid aangegeven. Het was een belangrijke daad om het op die manier te laten zien waar wij voor stonden. Het ging juist om de strijd tegen de koloniale heersers.”

De petitie was door zo een 1.200 mensen ondertekend. De Tweede Kamer had de petitie doorgenomen en besproken maar er werd niet naar gehandeld: “Diep luisteren in de zin van empathie, gevoel en stappen ondernemen, dat hebben zij niet gedaan.”

Eerherstel is nog steeds nodig maar door middel van de petitie van 10 mei 1988, hadden zij volgens Roy ook iets gewonnen. ‘’Wij hebben het probleem zichtbaar gemaakt. Mensen konden er over praten en dat was voor ons van belang.’’

10 juni 2020: grootste anti-racisme demonstratie in de Bijlmer ooit

Op donderdag 10 juni 2020 vond de grootste demonstratie tegen racisme dat ooit in de Bijlmer heeft plaatsgevonden plaats:

"De demonstranten staan vandaag op ‘historische grond’, zegt organisator Mitchell Esajas van The Black Archives. Ze staan vandaag in de Bijlmer, een wijk waar bewoners vaak slachtoffer zijn geworden van racisme en discriminatie, maar waar de zwarte identiteit ook wordt gevierd, aldus Esajas. “Dit is een plek van verzet en emancipatie.” Over het belang van die emancipatie citeert hij de Surinaamse schrijver Anton de Kom: “Geen volk kan tot volle wasdom komen dat erfelijk met een minderwaardigheidsgevoel belast blijft”. De toegestroomde demonstranten staan stil en in opperste concentratie te luisteren." - Trouw

Lees verder:

• "Bij de demonstratie in de Bijlmer gaat het over racisme, en over niks anders"
• "De Bijlmer moet donderdag zijn veranderd"
• "Nagesprek #BlackLivesMatter demonstratie in de Bijlmer"

​Bekijk hieronder een videoreportage van VICE:

We leven allen in onzekere tijden door de Coronacrisis. Miljoenen mensen zijn gedwongen om in lockdown thuis te blijven zitten of kunnen vanwege de crisis niet meer werken. Gelukkig kunnen vele mensen in Nederland op steun vanuit het sociale zekerheidsstelsel en noodmaatregelen rekenen om te overleven. In het Caribische deel van het Koninkrijk is dat niet het geval. Door de Coronacrisis ligt de economie - dat voor een groot deel van toerisme afhankelijk is - zo goed als stil. Een grote groep mensen die het al moeilijk hadden worden verder in armoede gedrukt en heeft moeite om in de basisbehoeften te voorzien.
​
"Nederland duwt de eilanden dieper de Coronacrisis in"
Journalist Natasja Gibbs schreef in een opiniestuk op Oneworld.nl over de voorwaarden die Nederland aan noodhulp stelde. Eerder schreef ze essay over de structurele ongelijkheid tussen Nederland en de Caribische eilanden waarin ze stelde dat mensen op de eilanden als 'tweederangs burgers' worden behandeld.

• Lees hier Natasja's opiniestuk

Met Natasja Gibbs, Samira Rafaela (Europarlementarier) en Patrick Grayham (artiest en docent) gingen we  op woensdag 29 april  2020 via Facebook live in gesprek over de situatie op de eilanden.

Crowdfunding: Covid-19 Relief Curacao
De in Rotterdam gevestigde artiest en docent Engels met roots op Curaçao, Sint Maarten en in Suriname Patrick Grayham startte een GoFundMe crowdfunding campagne om mensen die door de Coronacrisis geen geld meer hebben om basale boodschappen te doen te helpen.

• Doneer via: https://www.gofundme.com/f/covid19-relief-curacao

Bekijk de livestream hier terug, het begint met een video uit het archief over het Statuut van 1954:

​
Het is vandaag Koningsdag, vanwege de Coronacrisis wordt iedereen geadviseerd om thuis te blijven. Vandaag werpen we een blik op de relaties tussen verschillende landen binnen het Koninkrijk.

"Alle afspraken tussen de eilanden en Nederland staan vastgelegd in het ‘Statuut voor het Koninkrijk’. Dat statuut kwam in 1954 tot stand en daarin staat dat de landen van het Koninkrijk (Nederland, Sint-Maarten, Curaçao en Aruba) een gelijkwaardige positie hebben." - OneWorld.nl 


Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Nederland onder druk gezet om de toenmalige kolonies 'meer zelfstandigheid te geven. Koningin Wilhelmina deed deze belofte in 1942 toen ze in ballingschap in Engeland zat via de radio. In 1954 werd de 'zelfstandigheid' bekrachtigd in 'het Statuut'. Een aantal Surinaamse activisten en organisaties, o.a. vereniging Ons Suriname en Wie Eegie Sani, waren hier fel tegen omdat ze vonden dat het ongelijke verhoudingen in stand hield. Ze schreven onder meer een manifest tegen het statuut. 

In 1975 werd Suriname onafhankelijk en stapte daarmee uit het Koninkrijk. Aruba kreeg in 1986 een zelfstandige status binnen het Koninkrijk en op 10-10-2010 werden ook Curacao en Sint-Maarten zelfstandige landen binnen het Koninkrijk. Bonaire, Sint-Eustatius en Saba zijn bijzondere gemeenten binnen het Koninkrijk.

Hoe wel er wordt gesproken over 'één Koninkrijk' is er sprake van structurele ongelijkheid tussen de landen en gemeente. Journalist Natasja Gibbs stelde in haar essay in OneWorld magazine dat bewoners op de eilanden als tweederangs burgers worden behandeld. Velen leven onder de armoedegrens en krijgen onvoldoende bijstand om op een menswaardige manier te leven.

Woensdag 29 april 2020 gaan we hierover in gesprek via Facebook live, join us!

 en je kan ​Het boek ‘Caleidoscopische visies: de zwarte, migranten- en vluchtelingenvrouwenbeweging in Nederland’ werd in het jaar 2000 onder redactie van Maayke Botman, Nancy Jouwe en Gloria Wekker gepubliceerd. Het bevat een aantal artikelen over de feministisch strijd van de zmv-beweging, de intersecties tussen racisme en seksisme, theorie en praktijk over het denken gender, etniciteit en meer. We hebben een kort stuk uit de inleiding overgenomen en je kan de presentaties van Gloria Wekker over 'Witte Onschuld' en Nancy Jouwe over intersectionaliteit terug kijken.

Etniciteit en de vrouwenbeweging

Hoe is de zmv-vrouwenbeweging nu ontstaan? Onder invloed van de opkomst van racistische organisaties als de Centrumpartij laaiden in de jaren tachtig binnen de vrouwenbeweging discussies over (anti)racisme op (Tjoa Tjheng Hwa, 1983; Carrilho en Vega, 1984; Vuijsje, 1985). Vanaf die tijd werd de vrouwenbeweging ‘wit’ genoemd. Hoewel de feministische strijd in principe voor alle vrouwen werd gevoerd, waren theorie en praktijk afgestemd op de eisen en wensen van witte vrouwen (Vuijsje, 1985). Het werd voor zwarte en migrantenvrouwen steeds belangrijker om de strijd tegen seksisme te koppelen aan die tegen racisme. Zij beargumenteerden dat pas wanneer ook antiracisme geïntegreerd werd in de feministische strijd, er voor de belangen van álle vrouwen zou worden opgekomen. Het werd duidelijk dat vrouwen niet alleen op grond van hun sekse, klasse of seksuele voorkeur verschillende posities innemen in de samenleving, maar ook op grond van (verschillen in) etniciteit.

Met het benoemen van racisme werden de verschillen tussen vrouwen aangescherpt:

Zwarte en migrantenvrouwen (en later ook vluchtelingenvrouwen) lieten zien dat witte vrouwen vanuit hun etnisch dominante positie wel degelijk andere vrouwen konden onderdrukken en, al dan niet bewust, racistisch konden denken en handelen. Het was dus belangrijk ook dit bespreekbaar te maken en te problematiseren, vonden de zwarte en migrantenfeministen van het eerste uur. Julia da Lima verwoordt het in 1983 als volgt: ‘Uiteindelijk zijn we allemaal verantwoordelijk voor het feit dat racisme nog steeds zwarte en witte vrouwen van elkaar scheidt’ (Carrilho en Vega, 1984). Pogingen om te werken vanuit een gedeelde solidariteit tussen witte en zwarte vrouwen waren niet altijd even succesvol. Zwarte en migrantenvrouwen voelden zich vaak buitengesloten of ze voelden zich een soort ‘versiering bij een blank comité’ (Anti-racisme vrouwenmanifestatie, 1984). Bij de voorbereiding van de Derde Wereld Vrouwenconferentie van de Verenigde Naties in Nairobi in 1985 bleek bijvoorbeeld dat er weinig rekening werd gehouden met de belangen van zwarte vrouwen; lezingen over de positie van zwarte vrouwen in Nederland ontbraken en een onzorgvuldig uitnodigingsbeleid had tot resultaat dat veel zwarte-vrouwen(organisaties) niets van de bijeenkomst wisten. Een paar deelneemsters van de Themagroep Vrouwen & Ontwikkelingssamenwerking zeggen hierover:

Zwarte vrouwen delen een aantal problemen met witte vrouwen in Nederland, maar worden ook nog eens geconfronteerd met voor hun groep specifieke problemen. […] Wanneer vrouwen Nairobi willen voorbereiden en inhoud willen geven, zouden zij er goed aan doen stelling te nemen in belangrijke kwesties die in ons eigen land spelen. Dat houdt volgens ons niet in rekening houden met de aanwezigheid van zwarte vrouwen, maar een onvoorwaardelijke keuze vóór de strijd tegen racisme en tegen witte onderdrukking!!! (Maas et al., 1984, p. 7)

​Het gevolg van deze moeizame samenwerking was dat zmv-vrouwen zich steeds meer terugtrokken en eigen bijeenkomsten gingen organiseren, omdat zij behoefte hadden aan het uitwisselen van gemeenschappelijke problemen en ervaringen. Uitsluiting van witte vrouwen kon leiden tot de kritiek dat er sprake was van ‘omgekeerde discriminatie’ en dat de solidariteit tussen witte en zwarte vrouwen in gevaar werd gebracht. Het lijkt erop dat witte feministen zich eigenlijk pas goed bewust werden van uitsluitingsmechanismen toen zwarte vrouwen zich los van de witte-vrouwenbeweging gingen organiseren (Tjoe Thjeng Hwa, 1983).

​
Zmv-vrouwen streefden er in deze periode dus gericht naar hun stem te doen gelden. In plaats van voortdurend tot object te worden gemaakt, claimden zij hun subjectpositie en probeerden ze vorm te geven aan hun identiteit, bijvoorbeeld door middel van kunst, het vormen van praatgroepen, een eigen vrouwenkrant te beginnen of politiek actief te worden. De zwarte/migranten-, vrouwelijke (en feministische) subjectiviteit werd – en wordt – onder meer gevormd onder invloed van seksisme, racisme, (post-) kolonialisme, kapitalisme, migratie- en/of vluchtgeschiedenis. Het feminisme van zmv-vrouwen is dan ook niet zozeer een vorm van ‘wit feminisme in een gekleurd jasje’, of, zoals de zwarte Amerikaanse dichteres Audre Lorde zei: ‘wit feminisme met een zwart gezicht’ (Van Dijck et al., p. 13), maar feminisme met zmv-vrouwen als vertrekpunt. Daarin staan naast gemeenschappelijke strijdpunten eigen thema’s en problematiek centraal, zoals zelfstandig verblijfsrecht, alledaags racisme, vreemdelingenhaat en feminisering gecombineerd met etnisering van armoede. Ook worden sommige agendapunten door zmv-vrouwen anders ingevuld. Zo werd door witte feministen vanaf de jaren zeventig het kerngezin als een plek van onderdrukking benoemd, terwijl zmv-vrouwen aangaven dat het gezin tevens kon dienen als een plek in de luwte van (alledaags) racisme.

​In 2016 gaf Gloria Wekker een lezing over haar boek 'Witte Onschuld' bij The Black Archives, bekijk het hier terug: