Zwarte helden: van Black Panther tot Anton de Kom

Februari 2018 is in de VS Black History Month, een maand waarin er extra aandacht wordt gegeven aan de geschiedenis van mensen uit de Afrikaanse diaspora. Dit begon ooit als initiatief van Carter G. Woodson omdat er volgens hem en vele andere Afro-Amerikanen te weinig aandacht werd gegeven aan de historische prestaties en beschaving van mensen uit de Afrikaanse diaspora in de onderwijssysteem en de samenleving in het algemeen. In februari 2018 is er, niet alleen in de VS, zwarte geschiedenis geschreven, het leek wel een feestmaand voor mensen die van zwarte cultuur, literatuur en geschiedenis houden. De lancering van het boek 'Zwart', de film Black Panther en The Black Archives organiseerde 'De Verzwegen Geschiedenis van Anton de Kom'. Op verschillende gebieden zijn er barrières van witheid doorbroken door verhalen te vertellen waarin zwarte helden en de ervaring van zwarte mensen centraal staan.

​Zwart
Er wordt de hele maand al geschiedenis geschreven. Op 1 februari 2018 werd het boek 'Zwart' gelanceerd. Het eerste boek over en door mensen mensen van het Afrikaanse continent in de Nederlandse en Vlaamse context. In de Dipsaus Podcast gingen een aantal schrijvers die een bijdrage hebben geleverd aan het boek met elkaar in gesprek over zwart zijn in de Nederlandse en Vlaamse context. Een zeer inspirerend en leerzaam gesprek waarin, zoals Helene Christelle het noemde: "de fluïditeit van zwarte, Afrikaanse en Afropese identiteit en cultuur" wordt gedeeld en de verschillende perspectieven en ervaring die er zelfs binnen de continentale Diaspora zijn. 

​Zwarte cultuur en identiteit worden vaak, ook in onze eigen (anti-racisme) bewegingen, als een helder omlijnde identiteit of gemeenschap gezien, geclaimd en gepresenteerd ten opzichte van witheid terwijl deze lijnen en grenzen in werkelijkheid veel diffuser zijn. Binnen zwarte gemeenschappen is er een behoefte aan emancipatie, onderlingen verbinding  en solidariteit , daarmee is er ook het risico dat we 'zwart zijn' essentialiseren door de diversiteit binnen de Afrikaanse diaspora uit te wissen. Zeker in de Nederlandse context zie je dat de ervaring van mensen uit continentaal Afrika hierdoor vaker op de achtergrond verdwijnt terwijl de narratieven en ervaringen van zwarte mensen uit de Afro-Caribische diaspora, uit de voormalige kolonies domineert. “Zwart-zijn wordt in de Lage Landen door een Caribische of Afro-Amerikaanse bril bekeken, maar de lokale, zwart-Afrikaanse ervaring is onzichtbaar” zei Ebisse Rouw, een van de redacteurs van het boek. Daarom is er geschiedenis geschreven door voor het eerst een boek te publiceren waarin de visie en ervaringen van mensen van het continent centraal staan.

---

Koloniale helden
De afgelopen maanden is er ook - weer -  discussie geweest over koloniale straatnamen en beelden. Zo zijn er mensen die in Urk de straten in een buurt willen laten vernoemen naar koloniale 'zeehelden'. “Wij vinden het belangrijk om de zeehelden te blijven eren”, zei wethouder Gerrit Post van Hart uit het dorpje Urk. Hiermee refereerde hij onder meer aan Michiel de Ruyter en Jan Pieterszoon Coen. Deze figuren worden door vele witte Nederlanders gezien als 'helden' Dezelfde 'helden' worden echter door velen die met een dekoloniale blik naar de geschiedenis kijken gezien als misdadigers. De 'zeeheld' Coen liet immers 15.000 Bandanezen vermoorden tijdens zijn koloniale expedities. Onlangs besloot een Amsterdamse school vernoemd naar J.P Coen   zich al te ontdoen van deze naam. Mede door acties van De Grauwe Eeuw is er al enkele jaren discussie over koloniale straatnamen en beelden. Dit is echter geen nieuwe discussie. 

Op 25 februari jl. herdachten we een zwarte held, anti-koloniaal verzetsstrijder Anton de Kom. Hij schreef in zijn boek "Wij Slaven van Suriname" in 1934 al over de verheerlijking van koloniale helden in de kolonie Suriname en het gebrek aan onderwijs over de echte helden die in verzet kwamen tegen kolonialisme en slavernij:

Geen beter middel om het minderwaardigheidsgevoel bij een ras aan te kweken, dan dit geschiedenisonderwijs waarbij uitsluitend de zonen van een ander volk worden genoemd en geprezen. Het heeft vrij lang geduurd voor ik mijzelf geheel van die obsessie bevrijd had, dat een n*g*r altijd en onvoorwaardelijk de mindere zijn moest van iedere 'blanke''' . (...)

Wanneer wij […] op school les in de Vaderlandse Geschiedenis kregen, dan was dat natuurlijk de geschiedenis der blanke krijgslieden. Voor de klas stonden de eerwaarde Tilburgse broeders en zij onderwezen ons in de heldendaden van Piet Hein  en van De Ruiter,  Tromp  in de Evertsen  en Banckert.’ (...) ‘Wij, die de namen van de opstandelingen Boni,  Baron  en Joli Coeur  tevergeefs in onze geschiedenisboekjes zochten, beijverden ons om vlug en nauwgezet voor het examen de namen en jaartallen op te dreunen der Nederlandse gouverneurs, onder wier bewind men onze vaders als slaven ingevoerd heeft.’
​

---

Anti-koloniale helden
​Anton de Kom zou op 22 februari 2018 jarig zijn, in 1945 kwam hij echter om nadat hij zich had aangesloten bij het verzet tegen de nazi's en NSB'ers. Het werk en de woorden van anti-koloniale denkers uit de jaren '30 zoals de Kom  zijn vandaag de dag nog steeds relevant. Ze waren zij zich toen al bewust van de impact dat onderwijs op de geesten van mensen kan hebben. Anton de Kom werd vanwege zijn antikoloniale in 1933 uit Suriname gedeporteerd. In Nederland ontmoette hij een andere Surinaamse anti-koloniale activist Otto Huiswoud, samen reisden ze naar een bijeenkomst van de Anti-Imperiale Liga in Parijs.  Ook Otto Huiswoud was zich hiervan bewust. In de Koerier, het blad dat de vereniging Ons Suriname onder zijn redactie, in de jaren '50 uitgaf stond het volgende geschreven: 

"Het kernpunt hier is het feit, dat de koloniale machten het onderwijs ondergeschikt maken aan hun belangen. De koloniale heersers hebben behoefte aan inheemse intellectuelen, Soms, en in het bijzonder nu, ten gevolge van de huidige internationale ontwikkeling, is het moeilijk het oude koloniale regiem zonder meer te handhaven. Men gaat er dan toe over het regiem in een ander kleed te hullen en verzekert zich van de diensten van enkelingen uit het onderworpen volk. Omdat zij liever niet direct in kontakt komen met het volk, richten zij marionet regeringen op, lokale legertjes, etc. en waar zij kunnen, maken zij gebruik van intellectuelen, die volledig onverschillig staan tegenover de nationale onafhankelijkheid en vaak ook de culturele banden met hun volk verbroken hebben. Ook gebruiken de kolonialisten inheemsen voor het administratieve werk. In sommige koloniën hebben zij een heel legertje advocaten, die in vele gevallen gebruikt worden hun belangen te beschermen. 

De koloniale opvoeding is niet beperkt tot deze doelstellingen. De opvoeding is direct gericht tegen de geschiedenis van het volk, historische feiten worden vervalst, de geschiedenis van het volk wordt geheel verdrongen door die van het moederland, of zij wordt domweg "verdonkermaand". Nationale helden worden misdadigers en terroristen, terwijl de kolonialisten gepresenteerd worden als vaderlijke, menslievende, hoger ontwikkelden en soms zelfs tot nationale helden van het gekoloniseerde volk worden verheven."

De anti-koloniale activisten en denkers zagen overigens niet alleen de onderdrukking in de kolonies maar ook het aankomende gevaar van het fascisme in de jaren '20. Zo schreven en vochten ze actief tegen het fascisme in de jaren '30 en '40. Zowel Hermina als Otto Huiswoud schreven artikelen over het gevaar van Hitler en het opkomende fascisme in Duitsland. Anton de Kom sloot zich aan bij het verzet tegen de nazi's tijdens de Tweede Wereldoorlog en kwam om in een concentratiekamp. Historicus Karwan Fatah-Black merkte tijdens het event over Anton de Kom scherp op dat er een parallel getrokken kan worden tussen de fascistische beweging en fascistische elementen in de hedendaagse politiek zoals Forum voor Democratie. Zo propageerden fascisten en nazi's onverhuld over genetisch superieurse rassentheoriëen en probeerden ze in de jaren '20 progressieve vooruitgang terug te dringen zonder te weten wat voor desastreuze gevolgen dat zou hebben en hebben we vandaag de dag een partij in het Nederlandse parlement waarbij de partijleider spreekt over 'homeopathische verdunning van het Nederlandse volk' en de intelligentie van zwarte mensen in twijfel trekt op basis van vermeende raciale of culturele verschillen.
​

De pijnlijke ironie is dat het verhaal van Hermina en Otto Huiswoud net zoals in dit artikel werd beschreven verdrongen lijkt te zijn. Daarom besloten The Black Archives en Vereniging Ons Suriname om een expositie te openen over het bijzondere verhaal van de Huiswouds. Het zou tot 25 februari open zijn, maar deze maand hebben wij besloten om het te verlengen tot begin juli 2018!

​Black Panther(s)

Het gebrek aan zwarte helden in kinderboeken en het onderwijssysteem geld ook voor andere media zoals films. Half februari ging de nieuwe Marvel film, Black Panther, in première, een van de eerste superhelden films waarin de cast voornamelijk uit zwarte mensen bestaat. De film heeft nu al het record verbroken van best bezochte Marvel film in het openingsweekend en het was zelfs de afgelopen weken in Nederland de best bezochte film. De film is niet alleen vanwege de recordbrekende bezoekersaantallen een kaskraker, het lijkt een cultureel fenomeen te worden omdat het breekt met het probleem dat Anton de Kom in de jaren ' 30 en Huiswoud in de jaren ' 50 al bekritiseerden. In het onderwijssysteem, én in populaire films, waren de helden bijna altijd wit, zelfs als ze in werkelijkheid koloniale misdadigers waren. 

Voor vele mensen in de Afrikaanse diaspora heeft Black Panther dan ook een diepere betekenis omdat ze voor het eerst zichzelf in een kaskraker op het witte doek te zien, zowel als held, als als anti-held. Het Afrofuturistische Wakanda creëert een beeld van een Afrikaans land dat niet is gekoloniseerd, waarin verschillende zwarte volkeren in welvaart en vrede met elkaar samenleven, waarin traditie en spiritualiteit naast technologische ontwikkeling bestaan en vrouwen geen onderschikte rol hebben maar gelijkwaardig naast mannen staan als krijgers, adviseurs én uitvinders. Hoewel er genoeg kritische noten vallen te kraken over de film en het fictieve land Wakanda is er met Black Panther geschiedenis geschreven door een radicaal te breken met narratieven waarin witte mensen of stereotype karakters van zwarte mensen centraal staan. Hoewel het een op fictie gebaseerde film is zijn er subtiele en minder subtiele referenties naar echte historische zwarte helden en bewegingen in de film te zien. Zo is er een poster van Huey P. Newton, één van de oprichters van de Black Panther Party of Self-Defense, in het huis van de vader van Killmonger in Oakland. Newton en de Black Panthers zijn voor velen nog steeds echte helden.

Black Panther biedt ook voer voor discussies die, zoals Chadwick Boseman (T'Challa) in een interview bij de Breakfast Club zei, alleen gevoerd kan worden tussen mensen uit de Afrikaanse diaspora en het continent. Het is een verhaal over de woede en pijn dat voortkomt uit de ontworteling die vele mensen uit de Afrikaanse diaspora met  een slavernijgeschiedenis met zich meedragen en de zoektocht naar hun Afrikaanse wortels ten opzichte van mensen van het continent die nog stevig geworteld zijn in taal, culturen en tradities. Ook biedt de film voer voor discussie over strategieën van verzet tegen onderdrukking en (neo)kolonialisme.  Zo is het onmiskenbaar dat de film revolutionair genoemd kan worden in termen van de representatie van zwarte mensen in de film. Over de (politieke) boodschap van de film valt echter veel te discussiëren. ​​Want was het wel zo heldhaftig dat  T'Challa ervoor koos om samen te werken met een CIA-agent om zijn neef Kilmonger, die onderdrukte volkeren wilde bewapenen, te vermoorden? De CIA (en de FBI) hebben een centrale rol gespeeld in de repressie van zwarte revolutionairen zoals de Congolese vrijheidsstrijder Patrice Lumumba, de echte Black Panthers. Ook Otto en Hermina Huiswoud werden op de voet gevolgd door de inlichtingendiensten. En wat te denken van Wakanda, een fictief land dat beschikt over de meest ontwikkelde technologische middelen ter wereld maar deze geheim houdt terwijl andere Afrikanen tot slaaf werden gemaakt en onderdrukt door de colonizers. Deze vragen verdienen een andere blog én discussie. De kritiek op de film toont aan dat het op het gebied van esthetiek en representatie revolutionair is maar inhoudelijk ver stond van de ideeën van echte zwarte revolutionairen.

Een kunstwerk van Raul Balai op basis van het FBI-dossier over Hermina en Otto Huiswoud. Foto: Maartje Strijbis

Maar het feit dat zwarte mensen na het zien van een Hollywood film deze discussie kunnen voeren is al historisch te noemen. Zwarte kinderen hoeven anno 2018 gelukkig niet alleen meer te leren en lezen over J.P. Coen en Michiel de Ruyter als zogenaamde helden uit het verleden en witte superhelden uit een fictief land. Ze kunnen zich nu spiegelen aan de fictieve superhelden uit Black Panther én leren van helden die in het echt verzet hebben gepleegd zoals Hermina en Otto Huiswoud, Anton de Kom, de Black Panthers en vele anderen wiens verhalen in The Black Archives terug te vinden zijn.

De expositie Zwart en Revolutionair over Hermina en Otto Huiswoud zou tot 25 februari blijven staan. Het wordt wegens succes verlengd tot begin juli 2018! De expo gaat twee weekenden dicht voor onderhoudswerkzaamheden, vanaf 16 maart 2018 is het weer open en starten wij weer met rondleidingen. Check in de tussentijd deze artikelen over en van Anton de Kom en een prachtige documentaire over de Black Panther Party of Self-Defense:

• Over deze Surinaamse held hebben we het te weinig in Nederland door Karin Amatmoekrim
• Documentaire: Black Panthers For Self-Defense - Vanguard of The Revolution
• Anton de Kom: “Starvation, misery and terror in Dutch Guyana”, June 1934